ادبیات فارسی | دانشنامه کاملی از تحلیل شعر، سبکشناسی، تاریخ ادبیات فارسی
عطار نیشابوری شاعر و عارف بزرگ قرن ششم هجری بود که با آثاری چون منطق الطیر و الهی نامه، نقش مهمی در گسترش ادبیات عرفانی فارسی ایفا کرد. در این بخش از وب سایت ادبیات فارسی، به معرفی و توضیح زندگی نامه عطار نیشابوری می پردازیم. با ما همراه باشید تا با این موضوع بیشتر آشنا شوید.
عطار نیشابوری کیست
نام کامل: فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری
متولد: سال ۵۴۰ هجری ۱۱۴۶ (میلادی)
محل تولد: نیشابور
درگذشت: ۶۱۸ هجری قمری ۱۲۲۱ میلادی شادیاخ (نیشابور)
آرامگاه: آرامگاه عطار نیشابوری
پیشه: شاعر، نویسنده، عارف، صوفی
ملیت: ایرانی
سبک نوشتاری: مثنوی، نثر، غزل، رباعیات
عطار نیشابوری قرن چندم است
فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری، که بیشتر با نام شیخ عطّار نیشابوری شناخته می شود (۵۴۰ قمری/۱۱۴۶ میلادی – ۶۱۸ قمری/۱۲۲۱ میلادی)، از برجسته ترین عارفان، صوفیان و شاعران ایرانی در حوزه ادبیات فارسی به شمار می آید. وی در اواخر سده ششم و آغاز سده هفتم هجری قمری می زیست و تأثیر عمیقی بر ادبیات عرفانی فارسی گذاشت.
بیوگرافی عطار نیشابوری
محمدرضا شفیعی کدکنی در مقدمه ای که بر منطق الطیر نوشته، به این نکته اشاره می کند که شخصیت عطار در ابر ابهام قرار دارد و اطلاعات ما حتی در مورد سنایی، که یک قرن پیش از عطار می زیسته، بسیار بیشتر از اطلاعاتی است که از عطار داریم.
تنها چیزی که می دانیم این است که عطار در نیمه دوم قرن ششم و ربع اول قرن هفتم زندگی می کرده، زادگاه او نیشابور بوده و نام او، همان طور که خود عطار در اشعارش به هم نامی اش با پیامبر اسلام اشاره می کند، محمد بوده است.
نام عطار نیشابوری
عوفی در کتاب لب الالباب از او با عنوان الأجل فریدالدین افتخار الافاضل ابو حامدِ ابوبکر العطار النیشابوری سالک جادهٔ حقیقت و ساکن سجادهٔ طریقت یاد کرده است. نام او محمّد، لقبش فرید الدّین و کنیه اش ابوحامد بود و در شعرهایش بیشتر عطّار و گاهی فرید تخلص کرده است.
طبق روایت قدیمی ترین کاتب دیوان اشعارش، نام پدر عطار محمود بوده، اما در برخی دیگر از منابع از پدر او به نام ابراهیم بن اسحاق یا یوسف یاد شده است. در کد کن زیارتگاهی به نام پیر زروند وجود دارد که مردم آنجا آن را متعلق به شیخ ابراهیم، پدر عطار، میدانند.
با اینکه نیشابوری بودن عطار شکی ندارد، اما انتساب او به کدکن که یکی از روستاهای قدیمی نیشابور است، هنوز در هاله ای از ابهام قرار دارد و به احتمال زیاد این انتساب از سوی حیدریان زاوه به منظور پشتوانه سازی برای مکتب خود و نشان دادن عطار به عنوان یکی از پیروان قطب الدین حیدر صورت گرفته است. این مقاله نگاهی جامع دارد به زندگی، آثار، دیدگاه ها و تأثیرات این شاعر بزرگ.
زندگی نامه عطار نیشابوری
کودکی عطار با حملات غز ها همزمان بود. در آن زمان، عطار ۶ یا ۷ سال داشت و فاجعه ای که غز ها به بار آوردند، تأثیرات عمیقی بر ذهن کودکانه او گذاشت. شهر نیشابور در معرض تخریب و ویرانی قرار گرفت و عطار شاهد شکنجه ها، تجاوز ها و مرگ های بسیاری بود.
این تجربه ها به نوعی باعث شد که در ادامه زندگی او، مرگ اندیشی و درد اندیشی در اشعارش مشاهده شود. بعد از آرام گرفتن اوضاع، عطار به تحصیل در مکتب پرداخت و در آنجا حکایات زندگی بزرگان همچون عباس طوسی، مظفر عبادی و محمد بن یحیی او را به طریقت جذب کرد.
عطار نیشابوری تصوف
در حرفه اش، عطار داروسازی و داروشناسی را از پدرش آموخت. او هیچ گاه عضو سلسله خاصی از مشایخ تصوف نبوده و بیشتر به شغل عطاری پرداخته بود.
شغل عطار نیشابوری
او علاقه ای به مدرسه و خانقاه نداشت و می خواست راه عرفان را از طریق داروخانه پیدا کند. همین شغل به او کمک کرد تا از دنیا طلبی و نیاز به مدح پادشاهان بی نیاز باشد. زندگی او به نگارش اشعار مختلف گذشت و آوازه اش در زمان حیاتش به خارج از نیشابور و خراسان نیز رسید.
زهد عطار نیشابوری
در مورد زهد و گوشه نشینی عطار، داستان های مختلفی وجود دارد. معروف ترین داستان درباره تغییر زندگی او زمانی است که یک درویش از او کمک خواسته بود و عطار به کار خود ادامه می داد.
درویش که از بی توجهی عطار دلگیر شده بود، از او پرسید که چگونه می خواهد جان بدهد، به این معنا که چگونه کسی که به دنیای مادی وابسته است می تواند از دنیا بگذرد. عطار، پس از شنیدن این پرسش، به فکر فرو رفت و مسیر زندگی اش را تغییر داد. البته برخی معتقدند که زهد عطار از همان کودکی در او نمایان بوده است.
عطار نیشابوری چگونه کشته شد
عطار در سال ۶۱۸ هجری قمری در حمله مغول به نیشابور کشته شد. او در نزدیکی دروازه شهر توسط سربازان مغول به قتل رسید و آثارش نیز به دست مغول ها سوزانده شد. آنچه از آثار او باقی مانده، تنها مجموعه هایی است که قبل از حمله مغول به دیگر شهرها منتقل شده بود.
آرامگاه عطار نیشابوری
آثار عطار نیشابوری
حدود ۱۱۴ اثر به عطار نسبت داده شده، اما بسیاری از آن ها مورد تردید است. آثار اصلی و قطعی او شامل مثنوی ها، رساله ها و نثرهای عرفانی است.
۱. منطق الطیر
شاهکار تمثیلی او که داستان پرندگان در جست و جوی سیمرغ را روایت می کند؛ نمادی از جست و جوی انسان برای حقیقت.
۲. تذکره الاولیا
نوشته ای به نثر که شرح حال عارفان و صوفیان بزرگ است. این اثر مرجعی مهم در شناخت عرفان عملی اسلامی است.
۳. الهی‌نامه
اثری در قالب گفت‌وگو بین پادشاه و شش پسرش، که هر کدام طلبی دنیوی دارند و در هر داستان، مفهوم عرفانی مطرح می‌شود.
۴. اسرارنامه
اثری درباره ی سیر و سلوک با محوریت رمز و راز هستی، در قالب حکایات تمثیلی.
۵. مصیبت نامه
اثر مفصلی با حدود هفتاد داستان در سه دفتر، که به نوعی یکی از پر محتوا ترین آثار عرفانی عطار محسوب می شود.
۶. مختارنامه
مجموعه ای از رباعیات عارفانه که بسیاری از آن ها به عطار نسبت داده شده و درون مایه ی آن ها وحدت وجود، فنا، و عشق الهی است.
تاثیرات عطار بر ادب فارسی و عرفان اسلامی
حافظ، جامی، بیدل، شبستری و بسیاری از شاعران عرفانی بعد از او، مستقیم یا غیرمستقیم از آثار عطار الهام گرفته اند.
عطار نیشابوری و مولانا
مولانا در مثنوی، عطار را با احترام فراوان یاد می کند:
عطار روح بود و سنایی دو چشم او / ما از پی سنایی و عطار آمدیم
جایگاه جهانی آثار عطار
بسیاری از آثار او به زبان های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و دیگر زبان های زنده ی دنیا ترجمه شده اند.
پژوهش های دانشگاهی عطار
در بسیاری از دانشگاه های غربی، آثار عطار به عنوان متون کلاسیک عرفانی تدریس می شود.
عطار نیشابوری
عطار نیشابوری یکی از تأثیرگذارترین شخصیت های ادب و عرفان ایرانی است. آثار او، ترکیبی از ژرف اندیشی عرفانی، زیبایی شناسی ادبی و نگاه انسان گرایانه اند. مطالعه ی زندگی و نوشته هایش، ما را نه تنها با تاریخ ادبیات، بلکه با سیر تفکر معنوی در فرهنگ ایرانی آشنا می کند.
⏬مقالات پیشنهادی برای شما عزیزان⏬
