جمله ساده و مرکب

در زبان فارسی، جمله به عنوان کوچک‌ترین واحد معناداری شناخته می‌شود. جمله‌ها از نظر ساختار به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که مهم‌ترین آن‌ها جمله ساده و جمله مرکب هستند. در این بخش از وب‌ سایت ادبیات فارسی، به معرفی و توضیح جمله ساده و مرکب می‌ پردازیم. با ما همراه باشید.

جمله ساده 

جمله ساده، جمله‌ای است که تنها یک فعل دارد و معمولاً فقط یک اندیشه یا مفهوم مستقل را بیان می‌کند. این نوع جمله، بدون نیاز به وابسته شدن به جمله‌های دیگر، می‌تواند مفهومی کامل را منتقل کند.

به بیان دیگر، جمله ساده دارای ساختار ابتدایی و بنیادین زبان است که می‌تواند شامل اجزای اصلی جمله مانند نهاد (فاعل)، مسند، مفعول یا سایر وابسته‌ها باشد، اما تنها یک گزاره (فعل یا فعل مرکب) در آن وجود دارد.

ویژگی‌ جمله ساده

• دارای یک فعل است: چه ساده باشد مانند «رفت» و چه مرکب باشد مانند «خواهد رفت».

• بیانگر یک فکر یا پیام مستقل است: به‌گونه‌ای که خواننده یا شنونده بدون نیاز به جمله‌های دیگر، منظور گوینده را درک می‌کند.

• ساختار دستوری ساده دارد: برخلاف جمله‌های مرکب یا پیچیده، در آن خبری از پیوندهایی مانند “که”، “اگر”، “زیرا” و… برای ارتباط دادن چند جمله نیست.

• کوتاه و روان است: اغلب جمله‌های ساده در نوشتار رسمی و گفتار روزمره کاربرد زیادی دارند به دلیل سادگی و وضوح.

مثال جمله ساده

• هوا سرد است.

• علی به مدرسه رفت.

• ما کتاب می‌خوانیم.

• باران می‌بارد.

• او خوابیده است.

جمله مرکب 

جملهٔ مرکب یکی از انواع جمله در زبان فارسی است که از دو یا چند جملهٔ ساده تشکیل شده و این جمله‌ های ساده با استفاده از ابزارها و واژگان ربط‌ دهنده به یکدیگر پیوند می‌ خورند تا یک ساختار بزرگ‌ تر و پیچیده‌تر را ایجاد کنند. در واقع، جمله مرکب هنگامی به‌ وجود می‌آید که گوینده یا نویسنده بخواهد چند ایده، مفهوم، یا عمل مرتبط را در قالب یک جمله بیان کند.

در جمله مرکب معمولاً چند فعل وجود دارد که هر یک متعلق به یک جمله ساده مستقل هستند، اما این جمله‌های ساده از لحاظ معنا و ساختار با یکدیگر ارتباط دارند. این ارتباط می‌تواند علّی، شرطی، زمانی، مقایسه‌ ای، تقابلی یا توصیفی باشد.

انواع جمله مرکب

جملات مرکب از نظر نوع پیوند بین جمله‌ها به دو دستهٔ اصلی تقسیم می‌شوند:

1. جمله مرکب هم‌پایه: جمله‌هایی که از نظر ساختار و معنا مستقل هستند اما از طریق حرف ربط هم‌پایه‌ای مانند و، یا، امّا، ولی، سپس، زیرا به یکدیگر متصل می‌شوند. مثال:
   او کتاب را خواند و نظرش را نوشت.
   در این مثال، هر یک از دو بخش «او کتاب را خواند» و «نظرش را نوشت» به‌تنهایی جمله‌ای کامل هستند، اما به‌کمک حرف ربط «و» به‌صورت جمله مرکب درآمده‌اند.

2. جمله مرکب پیرو: جمله‌ای که از یک جمله اصلی و یک یا چند جمله پیرو تشکیل شده است. جمله پیرو به تنهایی معنای کاملی ندارد و وابسته به جمله اصلی است. این جمله‌ها معمولاً با استفاده از واژگان موصولی مانند که، چون، اگر، هنگامی که، وقتی که، تا، زیرا ساخته می‌شوند. مثال:
   وقتی که باران شروع شد، ما به خانه برگشتیم.
   جمله «وقتی که باران شروع شد» جمله‌ای وابسته (پیرو) است که وابسته به جمله اصلی «ما به خانه برگشتیم» می‌باشد.

ویژگی‌ جمله مرکب

جمله مرکب جمله‌ای است که از دو یا چند جمله ساده یعنی جمله‌هایی که هریک به‌طور مستقل قابل فهم هستند تشکیل شده است. این جمله‌ها توسط ابزارهای خاصی به هم مرتبط می‌ شوند. در اینجا ویژگی‌های بیشتری از جمله مرکب را بررسی می‌ کنیم:

1. دارای چند گزاره عبارات خبری با فعل مشخص:

   در یک جمله مرکب، حداقل دو گزاره جمله ساده وجود دارد که هریک معمولاً دارای فعل خاص خود هستند. این گزاره‌ها می‌توانند اطلاعات مختلف یا مکملی را بیان کنند. هر گزاره به‌طور مستقل قابل درک است، ولی در جمله مرکب، با استفاده از ابزارهای ربط‌دهنده به یکدیگر متصل می‌شوند.

   مثال: “من به پارک رفتم و او به خانه برگشت.” در این جمله، دو گزاره وجود دارد:

   • “من به پارک رفتم.”

   • “او به خانه برگشت.”

2. استفاده از ابزارهای ربط‌دهنده:

   برای ترکیب جملات ساده، از ابزارهای ربط‌دهنده (مانند “و”، “اما”، “چون”، “اگر”، “که” و غیره) استفاده می‌شود. این ابزارها کمک می‌کنند تا رابطه معنایی میان جملات برقرار شود و آن‌ها به یکدیگر متصل شوند.

   مثال: “او با دوچرخه به مدرسه رفت و من با پیاده به محل کار رفتم.”

   • در اینجا، از “و” به‌عنوان ابزار ربط‌دهنده استفاده شده است.

3. بیان رابطه معنایی میان جمله‌های ساده:

   ابزارهای ربط‌دهنده نه‌تنها جملات را به هم متصل می‌کنند، بلکه نوع رابطه معنایی میان آن‌ها را نیز مشخص می‌کنند. به‌عنوان‌مثال:

   • “او به پارک رفت چون هوا خوب بود.” (رابطه علت و معلولی)

   • “من خانه را تمیز کردم اما نتواستم خرید کنم.” (رابطه تضاد یا تناقض)

4. قابلیت تبدیل به چند جمله ساده در صورت حذف ابزار ربط:

   اگر ابزار ربط‌دهنده از جمله مرکب حذف شود، هر بخش از آن تبدیل به یک جمله ساده می‌شود که به‌طور مستقل معنی می‌دهد. این ویژگی نشان‌دهنده این است که جمله مرکب اساساً از ترکیب جملات ساده به‌وجود آمده است.

   مثال: تبدیل دو جملات ساده: “من درس خواندم.” و “او بازی کرد.”

   • جمله مرکب: “من درس خواندم و او بازی کرد.”

تفاوت جمله ساده و جمله مرکب

در زبان فارسی، جملات از نظر ساختار به دو دسته‌ی ساده و مرکب تقسیم می‌شوند. جمله ساده جمله‌ای است که تنها یک فعل دارد و معمولاً یک اندیشه‌ی روشن و مشخص را بیان می‌کند. این نوع جمله‌ها ساختاری ساده و مستقیم دارند و از نظر معنایی پیچیده نیستند.

در مقابل، جمله مرکب جمله‌ای است که دو یا چند فعل دارد و معمولاً از چند جمله‌ی ساده به‌هم‌پیوسته تشکیل شده است. این جملات با استفاده از ابزارهای ربط مانند «و»، «اما»، «چون»، «اگر»، «زیرا» و… به هم متصل می‌شوند و مفاهیم پیچیده‌تر یا چندبخشی را منتقل می‌کنند.

به‌طور خلاصه، تفاوت اصلی میان جمله ساده و جمله مرکب در تعداد فعل‌ها، میزان پیچیدگی ساختار، وجود ابزارهای ربط و تعداد اندیشه‌های بیان‌شده در جمله است.

⏬مقالات پیشنهادی برای شما عزیزان⏬

 ارکان اصلی قصیده آرایه‌ های معنوی سبک ادبی رمانتیک

مطالعه بیشتر