ادبیات فارسی | دانشنامه کاملی از تحلیل شعر، سبکشناسی، تاریخ ادبیات فارسی
پروین اعتصامی، از درخشان ترین چهره های شعر معاصر فارسی، با ترکیب اندیشه ای ژرف و بیانی ساده، نامی ماندگار در ادبیات ایران است. در این بخش از وب سایت ادبیات فارسی، به معرفی و توضیح زندگی نامه پروین اعتصامی می پردازیم. با ما همراه باشید تا با این موضوع بیشتر آشنا شوید.
پروین اعتصامی کیست
نام : پروین اعتصامی
تاریخ تولد: ۲۵ اسفند ۱۲۸۵
محل تولد: تبریز، ایران
تاریخ درگذشت: ۱۵ فروردین ۱۳۲۰
محل دفن: حرم حضرت معصومه (س)، قم
ملیت: ایرانی
زبان آثار: فارسی
پدر: یوسف اعتصامی
تحصیلات: مدرسه ایران کلیسا (American Girls’ School) در تهران
سبک(های) نوشتاری: شعر مناظره ای، قطعه
جوایز مهم: برنده جایزه ادبی لفن برگ
بیوگرافی پروین اعتصامی
پروین اعتصامی از شاعران برجسته و تأثیرگذار معاصر ایران است که با اشعار اخلاقی، اجتماعی و تربیتی خود جایگاه مهمی در ادبیات فارسی دارد. او زنی فرهیخته، پرمطالعه و دردمند بود که توانست در دوره‌ای که زنان کمتر مجال حضور در فضای فرهنگی داشتند، به‌عنوان یک چهره برجسته ادبی مطرح شود.
پروین اعتصامی اهل کجاست
پروین اعتصامی در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ در شهر تبریز به دنیا آمد. خانواده‌اش از طبقه فرهنگی و اهل ادب بودند و بعدها به تهران مهاجرت کردند. اما زادگاه اصلی او تبریز محسوب می‌شود.
پروین اعتصامی قرن چند است
پروین اعتصامی شاعری است متعلق به قرن چهاردهم هجری شمسی (برابر با قرن بیستم میلادی). او یکی از مهم‌ترین چهره‌های شعر فارسی در دوره مشروطه و پس از آن به شمار می‌رود.
زندگی نامه پروین اعتصامی
پروین اعتصامی از همان دوران کودکی با دنیای شعر و ادب آشنا شد. پدرش، یوسف اعتصامی (اعتصام الملک)، ادیب و مترجم برجسته ای بود که نقش مهمی در تربیت ادبی او داشت. پروین تحصیلات خود را در تهران به پایان رساند و به زبان انگلیسی نیز مسلط بود. او در اشعارش به مسائل اجتماعی، ظلم، جهل، فقر و اخلاق پرداخته و از سبکی حکمی و دیالوگ محور بهره می برد.
خانواده پروین اعتصامی
خانواده پروین اعتصامی از خانواده های فرهیخته و اهل فرهنگ بود. پدرش نقش بسیار مؤثری در پرورش فکری و ادبی او داشت. مادرش نیز زنی با فرهنگ بود که در پرورش روحیه دینی و اخلاقی پروین نقش ایفا کرد. پروین، کوچک ترین فرزند خانواده بود و سه برادر بزرگ تر به نام های ابوالحسن، ابوالفتح و ابوالنصر داشت.
کودکی پروین اعتصامی
پروین از همان کودکی تحت آموزش های ادبی پدر قرار گرفت. فضای خانه او پر از کتاب، شعر و مباحث فرهنگی بود. نبوغ ادبی او از سنین پایین آشکار شد و اولین شعرهایش را در سن نوجوانی سرود.
یوسف اعتصامی در سال ۱۲۸۸ هجری خورشیدی به عنوان نماینده مردم تبریز وارد مجلس شورای ملی شد. سه سال بعد، یعنی در سال ۱۲۹۱ و زمانی که پروین تنها ۶ سال داشت، خانواده اعتصامی به دلیل مسئولیت جدید یوسف، از تبریز به تهران نقل مکان کردند.
پروین اعتصامی از همان دوران کودکی در فضایی فرهنگی و سیاسی رشد کرد و با شخصیت های برجسته ای از مشروطه خواهان و فعالان فرهنگی آشنا شد. او آموزش ادبیات فارسی را در کنار پدر خود آغاز کرد و از استادانی همچون علی اکبر دهخدا و ملک الشعرای بهار بهره گرفت.
پدر پروین اعتصامی
یوسف اعتصامی، پدر پروین اعتصامی و از چهره های برجسته فرهنگی ایران، در سال ۱۲۵۴ هجری شمسی در تبریز متولد شد و در سال ۱۳۱۶ درگذشت.
پدرش از اهالی آشتیان بود و به عنوان مسئول امور مالی به آذربایجان اعزام شد و همان جا ساکن شد. یوسف تحصیلات مقدماتی را نزد پدر و معلمان خصوصی آغاز کرد. او بعدها با عنوان اعتصام الملک شناخته شد.
یوسف از افراد تأثیرگذار در زمینه فرهنگ و ادبیات بود؛ وی نخستین چاپخانه حروفی را در تبریز راه اندازی کرد و در سال ۱۲۸۹ مجله ای با نام بهار منتشر ساخت. این نشریه که در دو دوره منتشر شد، به مباحث علمی، ادبی، اخلاقی و اقتصادی می پرداخت و بیشتر مقالات آن نوشته یا ترجمه ی خود او بود. سبک مجله به گفته برخی منابع، نگاهی نوگرا و نزدیک به فرهنگ اروپایی داشت.
فعالیت های فرهنگی او با حضور در عرصه سیاست نیز همراه بود. یوسف در سال ۱۲۹۰ نماینده تبریز در مجلس شورای ملی شد و در دوره بعدی نیز از تهران به مجلس راه یافت. از مسئولیت های مهم او می توان به ریاست کتابخانه سلطنتی، دارالتألیف وزارت معارف و کتابخانه مجلس اشاره کرد.
مادر پروین اعتصامی
اخترالملوک اعتصامی، دختر عبدالحسین مقدّم‌العداله، که از شاعران دورهٔ قاجار بود و با تخلّص «شوری بخشایشی» شناخته می‌شد و اهل شهر بخشایش در استان آذربایجان شرقی بود. مادر پروین اعتصامی زنی اهل ادب و مذهب بود. هرچند اطلاعات زیادی از او در منابع نیست، اما حمایت‌ها و تربیت او در کنار پدر، فضای مناسبی برای پرورش پروین فراهم کرد.
تغییر نام پروین اعتصامی
او نام «پروین» را به‌عنوان تخلص ادبی خود برگزید؛ نامی که در آن زمان برای دختران چندان رایج نبود. پس از مدتی، نام رسمی‌اش را نیز از «رخشنده» به «پروین» تغییر داد؛ چنان‌که در مدارک شناسایی‌اش نیز قابل مشاهده است.
با گذر زمان، برخی به اشتباه گمان می‌کردند پروین نامی مردانه است و همین موضوع باعث شد او در یکی از اشعارش به روشنی بیان کند که این نام، زنانه است:
«مرد پندارند پروین را، چه برخی زاهلِ فضل
این معما گفته نیکوتر که پروین مرد نیست»
زندگی شخصی پروین اعتصامی
زندگی شخصی پروین اعتصامی بسیار کوتاه و همراه با استقلال فکری و عاطفی بود. او چندان علاقه‌ای به شهرت نداشت و زندگی آرام و منزوی را ترجیح می‌داد.
همسر پروین اعتصامی
پروین اعتصامی در تاریخ ۱۹ تیرماه ۱۳۱۳ با فضل‌الله اعتصامی آشتیانی، پسر عموی پدرش، ازدواج کرد. چهار ماه پس از عقد، همراه همسرش به کرمانشاه رفت تا زندگی مشترک‌شان را آغاز کنند. همسر پروین در آن زمان افسر شهربانی بود و رئیس شهربانی کرمانشاه به شمار می‌رفت. اما پس از حدود دو ماه زندگی مشترک، پروین به خانه پدرش بازگشت و نهایتاً در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۱۴، یعنی پس از ۹ ماه، از همسرش جدا شد.
فرزندان پروین اعتصامی
پروین اعتصامی فرزندی نداشت. زندگی زناشویی او کوتاه و بی‌ثمر از نظر فرزندآوری بود.
طلاق پروین اعتصامی
ابوالفتح اعتصامی، برادر پروین، علت جدایی پروین اعتصامی از همسرش را اختلافات روحی و اخلاقی میان آن‌ها و همچنین «ناسازگاری روحیه نظامی همسر با روح لطیف و آزاد پروین» دانسته است. پروین تا پایان عمرش درباره این ازدواج ناموفق هیچ گاه صحبت نکرد و تنها یک غزل در این باره سرود که سه بیت نخست آن با این ابیات آغاز می شود:
ای گل تو ز جمعیّتِ گلزار چه دیدی؟
جز سرزنش و بدسریِ خار چه دیدی؟
رفتی به چمن لیک قفس گشت نصیبت
غیر از قفس ای مرغِ گرفتار چه دیدی؟
ای شمعِ دل‌افروز تو با این همه پرتو
جز مشتریِ سفله به بازار
تحصیلات پروین اعتصامی
در دوران کودکی، زیر نظر پدرش در منزل به فراگیری زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی پرداخت. پس از آن، وارد مدرسهٔ آمریکایی «ایران کلیسا» (Iran Bethel) شد و در سال ۱۳۰۳ تحصیلات خود را در آنجا به پایان رساند. او در طول دوران تحصیل همواره از شاگردان ممتاز بود و حتی مدتی در همان مدرسه به تدریس زبان و ادبیات انگلیسی مشغول شد. همچنین، هم‌زمان با تحصیل به سرودن شعر نیز می‌پرداخت.
آثار پروین اعتصامی
مجموعه آثار پروین شامل اشعار متعدد اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و پندآموز است. بیشتر اشعار او به صورت مناظره میان مفاهیمی چون عقل و جهل، عدالت و ظلم، یا فقیر و غنی سروده شده‌اند.
کتاب های پروین اعتصامی
مشهورترین کتاب پروین، «دیوان اشعار» اوست که شامل بیش از ۲۴۰ قطعه شعر در قالب‌های مثنوی و قصیده است. این دیوان اولین‌بار توسط پدرش جمع‌آوری و منتشر شد.
شعرهای معروف پروین اعتصامی
از جمله اشعار معروف او می‌توان به «گنج عفت»، «اشک یتیم»، «دزد و قاضی»، «مادر» و «زن در ایران» اشاره کرد. این اشعار همچنان در کتاب‌های درسی و محافل ادبی خوانده می‌شوند.
دیوان پروین اعتصامی
یوسف اعتصامی، پیش از ازدواج پروین، با چاپ مجموعه اشعار او مخالف بود و به دلیل شرایط فرهنگی و اجتماعی آن زمان، این کار را نامناسب می‌دانست. او نگران بود که دیگران، انتشار اشعار یک زن جوان را به عنوان تلاشی برای جلب توجه و یافتن همسر برداشت کنند. با این حال، پس از ازدواج پروین و جدایی از همسرش، نظرش تغییر کرد و با چاپ اشعار او موافقت نمود.
قبل از انتشار نخستین دیوان پروین، برخی از اشعار او در مجله «بهار»، مجموعه «منتخبات آثار» از سید ضیا هشترودی و همچنین در کتاب «امثال و حکم» دهخدا منتشر شده بود. چاپ اول دیوان پروین در سال ۱۳۱۴ خورشیدی توسط چاپخانه مجلس شورای ملی همراه با مقدمه‌ای از ملک‌الشعرای بهار منتشر شد و با استقبال زیادی روبرو گردید. سعید نفیسی نیز در روزنامه ایران به معرفی این دیوان پرداخت و وزارت معارف به پاس قدردانی از پروین، نشان علمی به او اهدا کرد که این امر باعث خروج پروین از انزوای پس از طلاقش شد.
نخستین مجموعه اشعار پروین شامل آثاری بود که تا قبل از ۳۰ سالگی سروده بود و بیش از ۱۵۰ قصیده، قطعه، غزل و مثنوی را در بر می‌گرفت. البته این دیوان تمام اشعار پروین را شامل نمی‌شد، زیرا او چند سال پیش از مرگش، برخی از اشعاری را که مطابق میلش نبودند، از بین برده بود.
پروین اعتصامی زندگی نامه
پروین اعتصامی پس از انتشار نخستین دیوان اشعارش، در دوره‌ای که عیسی صدیق ریاست دانشسرای عالی را بر عهده داشت، از خرداد ۱۳۱۵ به عنوان مدیر کتابخانه این مرکز مشغول به کار شد. علت انتخاب او برای این سمت، تطابق روحیه پروین با فضای دانشسرا و کتابخانه آن بود.
نظم و ترتیب او در اداره کتابخانه مورد تحسین دانشجویان و استادان قرار داشت و همچنین پروین گاه‌گاهی یادداشت‌هایی را پشت جلد برخی کتاب‌ها می‌نوشت که احتمالاً هنوز باقی مانده‌اند؛ هرچند این کتاب‌ها بعدها به کتابخانه ادبیات دانشگاه تهران منتقل شده‌اند. با این حال، روحیه انزواطلبانه پروین باعث شد پس از حدود ۹ ماه و در آغاز سال ۱۳۱۶، کار خود را در دانشسرای عالی رها کند و دیگر ادامه ندهد.
سبک پروین اعتصامی
پروین در اشعارش از سبک کلاسیک بهره برد و بیشتر از قالب قصیده و مثنوی استفاده کرد. اشعار او دارای درون‌مایه‌های اخلاقی، حکمی، عرفانی و اجتماعی است و سبک او را می‌توان آمیزه‌ای از ناصرخسرو، سعدی و حکیمانه‌ترین اشعار فارسی دانست.
پروین اعتصامی رضاشاه
در دوران زندگی پروین اعتصامی، دولت به دانشمندان و بزرگان عرصه علم و ادب نشان‌ها و مدال‌های شایستگی اعطا می‌کرد. این نشان‌ها نمادی از قدردانی و احترام حکومت نسبت به خدمات علمی و فرهنگی افراد بود و پس از آن، مراسمی ویژه برای تجلیل از آن‌ها برگزار می‌شد.
در سال ۱۳۱۵، مدال درجه سوم لیاقت به پروین اهدا شد، اما او آن را نپذیرفت. همچنین پیشنهاد رضا شاه برای تدریس به ملکه و ولیعهد را قبول نکرد، زیرا باورهایش درباره مقاومت در برابر استبداد مانع از حضورش در این جایگاه‌ها بود. پس از رد کردن مدال، شعری با عنوان «صاعقه ما ستم اغنیاست» سرود.
برزگری پند به فرزند داد
کای پسر، این پیشه پس از من تراست
مدت ما جمله به محنت گذشت
نوبت خون خوردن و رنج شماست.
کِشت کن آنجا که نسیم و نمی است.
خرمی مزرعه، ز آب و هواست
مرگ پدر پروین اعتصامی
مرگ پدر پروین در دی ماه سال ۱۳۱۶ و در سن ۶۳ سالگی، باعث شد تا مدتی از فعالیت‌های ادبی خود فاصله بگیرد. پس از این اتفاق، پروین دچار انزوایی شدید شد و ارتباطش محدود به مکاتبات با سرور مه‌کامه محصص لاهیجانی و دیدارهای اندک با خانواده سیمین بهبهانی بود. در همان دوره، وزارت معارف از او خواست تا به مناسبت هفتصد سالگی تألیف گلستان و بوستان، قطعه‌ای در ستایش سعدی بسراید. با این حال، عبدالحسین زرین‌کوب این دوران را برای پروین «زمانی تلخ و پر از حسرت» دانسته است
مرگ پروین اعتصامی
پروین اعتصامی در فروردین ماه ۱۳۲۰ به بیماری حصبه مبتلا شد. در همین زمان، برادرش ابوالفتح اعتصامی مشغول آماده کردن دیوان شعر او برای چاپ دوم بود. اما به دلیل وخامت حال پروین، او در تاریخ ۳ فروردین در منزل بستری گردید.
علت مرگ پروین اعتصامی
گفته می‌شود که بی‌توجهی پزشک معالج در درمان پروین باعث فوت او شده است؛ زیرا در شب چهاردهم فروردین حال پروین به شدت وخیم می‌شود. خانواده‌اش کالسکه‌ای برای آوردن پزشک معالج می‌فرستند، اما او حاضر نمی‌شود بیاید. در نهایت، پروین اعتصامی در پانزدهم فروردین ۱۳۲۰ (چهارم آوریل ۱۹۴۱) در سن ۳۴ سالگی در تهران از دنیا رفت و هنگام وفات، در آغوش مادرش جان خود را از دست داد.
پروین اعتصامی مرگ
بعد از فوت پروین، هیچ مراسم رسمی دولتی به منظور بزرگداشت او برگزار نشد. مدیر کانون زنان ایران به دلیل مسائل سیاسی، از برگزاری مجلس یادبود برای پروین در آن کانون خودداری کرد.
نامه محرمانه فرمانداری قم به وزارت کشور در هجدهم فروردین ۱۳۲۰ درباره موضوع انتقال جنازه دختر اعتصام‌الملک نشان می‌دهد که حکومت رضاشاه نسبت به او حساس بوده است. این حساسیت احتمالاً به رد نشان لیاقت توسط پروین برمی‌گردد.
اما پس از سقوط رضاشاه و روی کار آمدن محمدرضاشاه، علاقه‌مندان و دوستان پروین در نخستین سالگرد درگذشت او در فروردین ۱۳۲۱، مراسم یادبودی برگزار کردند و با سرودن اشعار، نسبت به بی‌مهری و سکوت دوران استبدادی اعتراض کردند.
قبر پروین اعتصامی
پیکر پروین اعتصامی در حرم حضرت معصومه (س) در قم به خاک سپرده شد. قبر او در کنار دیگر مشاهیر فرهنگی قرار دارد و همچنان مورد احترام علاقه مندان ادبیات است.
شعر سنگ قبر پروین اعتصامی
بعد از مرگ او، قطعه‌ای پیدا شد با عنوان «این قطعه را برای سنگ مزار خودم سروده‌ام» که زمان دقیق سرایش آن مشخص نیست؛ اما آن قطعه روی سنگ مزارش حک شد.
این‌که خاک سیهش بالین است اختر چرخ ادب پروین است …
سالروز پروین اعتصامی
۲۵ اسفند ماه، زادروز پروین اعتصامی، به‌عنوان روز بزرگداشت او در تقویم رسمی ایران ثبت شده است و در این روز برنامه‌ها و بزرگداشت‌هایی برگزار می‌شود.
جشنواره پروین اعتصامی
جشنواره ادبی پروین اعتصامی به پاس خدمات ادبی و فرهنگی او برگزار می‌شود و هدف آن معرفی زنان نویسنده و شاعر معاصر است. این جشنواره از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی کشور در حوزه ادبیات زنانه است.
خانه پروین اعتصامی
خانه پدری پروین در تبریز قرار دارد و اکنون به‌عنوان یکی از خانه‌های تاریخی و فرهنگی بازسازی شده است. خانه‌ای که به پروین اعتصامی، شاعر نامدار ایرانی، نسبت داده می‌شود در شهر تبریز و در خیابان عباسی، کنار مسجد میرآقا، کوچه ساوجبلاغی و به شماره ۶ قرار دارد.
قدمت این ساختمان به دوران حکومت پهلوی اول بازمی‌گردد. این خانه در تاریخ ۲۸ اسفند سال ۱۳۸۵ با شماره ثبت ۱۸۶۸۱ در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت. در حال حاضر، این مکان به موزه‌ای فرهنگی تبدیل شده که در آن برخی از کتاب‌ها و وسایل شخصی پروین اعتصامی برای بازدید عموم نگهداری می‌شود.
خانه‌ای که در تهران منسوب به اقامت پروین اعتصامی در دوره‌ای از زندگی اوست، اکنون دیگر تغییر کاربری داده اما همچنان در خاطره اهالی ادبیات پابرجاست.
پروین اعتصامی
پروین اعتصامی با عمر کوتاه اما پربار خود، اثری ماندگار در تاریخ شعر فارسی برجای گذاشت. اشعار او نه‌تنها آیینه‌ای از دغدغه‌های اجتماعی و اخلاقی زمان خود است، بلکه همچنان برای نسل‌های امروز الهام‌بخش اندیشه و احساس است. نام پروین، یادآور صدایی زنانه، استوار و روشنگر در عرصه ادبیات فارسی باقی خواهد ماند.
⏬مقالات پیشنهادی برای شما عزیزان⏬
