ادبیات فارسی | دانشنامه کاملی از تحلیل شعر، سبکشناسی، تاریخ ادبیات فارسی
ادبیات فولکلور یا ادبیات عامه، به آن بخش از ادبیات گفته می‌شود که از دل فرهنگ مردم عادی برخاسته و به صورت شفاهی، از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. در این بخش از وب سایت ادبیات فارسی، به معرفی و توضیح ادبیات فولکلور چیست؟ فرهنگ مردم در زبان می پردازیم. با ما همراه باشید تا با این موضوع بیشتر آشنا شوید.
ادبیات فولکلور چیست
ادبیات فولکلور به آن دسته از تولیدات ادبی و فرهنگی اطلاق می شود که برخاسته از زندگی روزمره مردم اند و از طریق سنت شفاهی، نسل به نسل منتقل می شوند. این شاخه از ادبیات شامل ترانه های محلی، متل ها، افسانه ها، ضرب المثل ها، چیستان ها و آیین های سنتی مانند مراسم عروسی است. ادبیات فولکلور، گنجینه ای از باورها، احساسات، آرزوها و تاریخ شفاهی مردم یک سرزمین است
تاریخچه ادبیات فولکلور
ادبیات فولکلور (ادبیات عامه یا مردمی) تاریخی به قدمت حیات انسان دارد، زیرا انسان از دیرباز برای انتقال تجربه‌ها، باورها، ارزش‌ها، ترس‌ها و آرزوهای خود از قصه‌گویی شفاهی استفاده کرده است. این نوع ادبیات پیش از اختراع خط و نوشتار وجود داشته و بخشی از میراث نامکتوب فرهنگی ملت‌هاست.
ویژگی‌ها ادبیات فولکلور
شفاهی بودن: معمولاً سینه‌به‌سینه منتقل می‌شود، نه از طریق کتاب یا نوشتار.
جمعی بودن: محصول ذهن یک فرد خاص نیست، بلکه حاصل تخیل و تجربه‌ی جمعی مردم است.
ساده و عام‌فهم بودن: زبان و ساختار آن ساده و قابل فهم برای عموم مردم است.
بازتاب فرهنگ و باورهای مردم: باورها، ترس‌ها، امیدها، آرزوها و شیوه‌ی زندگی مردم در آن نمایان است.
تغییرپذیری: چون به صورت شفاهی منتقل می‌شود، در طول زمان دچار تغییر و دگرگونی می‌شود.
انواع ادبیات فولکلور
-
قصه‌های عامیانه (مثل قصه‌های مادربزرگ‌ها)
-
افسانه‌ها و اسطوره‌ها
-
ترانه‌ها و لالایی‌ها
-
متل‌ها و چیستان‌ها
-
ضرب‌المثل‌ها و کنایه‌ها
افسانه‌ها و اسطوره‌ها فولکلور
افسانه‌ها و اسطوره‌ها دو بخش مهم و بنیادین از ادبیات فولکلور (ادبیات عامه) هستند که از دل باورها، تخیلات، آرزوها، و ترس‌های مردم برخاسته‌اند و نقش مهمی در شکل‌گیری فرهنگ، هویت و زبان جوامع ایفا کرده‌اند.
اسطوره‌های ایران در فولکلور
ضحاک و فریدون:ضحاک با مارهایی بر دوش، نماد ظلم و فساد است.
فریدون با کمک مردم او را شکست می‌دهد → نماد پیروزی عدالت.
رستم و سهراب:داستان تراژیک پدر و پسر؛ بازتاب دهنده‌ی تقدیر و سرنوشت.
رستم: قهرمان ملی – ترکیبی از اسطوره و حماسه.
جمشید، کیومرث، هوشنگ، تهمورث:پادشاهان اسطوره‌ای که نماد آغاز تمدن، آتش، ابزارسازی و جامعه‌اند.
افسانه های ایران در فولکلور
افسانه‌ی حسن کچل: پسری کچل ولی زیرک که با تلاش یا شانس به موفقیت می‌رسد.
کچل کفترباز: جوانی فقیر که با کمک کبوترهایش ماجراهای جادویی را پشت سر می‌گذارد.
افسانه‌ی پیرزن و دیو : داستان‌های آموزنده درباره‌ی هوش زنان، فریب دیوان و ترس‌های عامیانه.
افسانه‌ی پری و دیو: نماد نبرد خیر و شر؛ عشق، فریب، جادو در بستر تخیل کودکانه.
کچل کفترباز ملانصرالدین
دو شخصیت «کچل کفترباز» و «ملانصرالدین» از چهره‌های برجسته‌ی ادبیات فولکلور ایرانی (و در مورد ملانصرالدین، جهانی) هستند که در داستان‌های شفاهی عامیانه حضور دارند. این شخصیت‌ها نماینده‌ی هوش مردمی، طنز، زرنگی، و گاهی بلاهتِ ظاهری ولی هوشمندی پنهان هستند.
ضرب‌المثل مرغ همسایه غازه
ضرب‌المثل «مرغ همسایه غازه» یکی از معروف‌ترین و پرکاربردترین مثل‌های فارسی است و ریشه در فرهنگ عامه مردم دارد.
انسان معمولاً چیزهای دیگران را بهتر، قشنگ‌تر یا ارزشمندتر از داشته‌های خودش می‌بیند، حتی اگر در واقع تفاوتی نداشته باشند یا مال خودش بهتر باشد.
ادبیات فولکلور و فرهنگ مردم در زبان
ترکیب «ادبیات فولکلور و فرهنگ مردم در زبان» موضوعی بسیار مهم در مطالعات فرهنگی، زبان‌شناسی و مردم‌شناسی است؛ چون هر دو مفهوم به شکل مستقیم با حافظه‌ی تاریخی، باورها، سنت‌ها و زبان زندگی روزمره مردم در ارتباط‌اند.
نوروز در ادبیات فولکلور
نوروز، کهن ترین جشن ملی ایرانیان، ریشه هایی عمیق در اسطوره ها، آیین ها و فولکلور این سرزمین دارد. بازتاب نوروز در داستان ها، افسانه ها و ادبیات شفاهی مردم ایران، نشان از جایگاه ویژه این جشن در ناخودآگاه جمعی ایرانیان دارد.
نوروز در ادبیات فولکلور ایران
نوروز تنها یک جشن تقویمی نیست، بلکه بازتابی از روح اسطوره ای ایرانیان در طول قرون است. بررسی فولکلور و اسطوره های مربوط به نوروز نشان می دهد که این جشن چگونه در دل افسانه ها و سنت های شفاهی زیسته و تا امروز منتقل شده است. از جمشید شاه تا حاجی فیروز، از قصه های کوه های زاگرس تا افسانه های صحرای سیستان، نوروز همچنان نماد پیروزی نور بر تاریکی و زندگی بر مرگ است.
موسیقی فولکلور
اگر به موسیقی سرزمین‌ها و اقوام مختلف گوش فراداده و خوب دقت کنیم، متوجه تفاوت‌های آن‌ها خواهیم شد. این تفاوت‌ها در نوع موسیقی می‌تواند به خاطر تفاوت‌های اقلیمی، تاریخی، آداب و رسوم و… باشد که خود را در موسیقی محلی یا فولکلور آن سرزمین نشان داده است.
موسیقی فولکلوریک نوعی از موسیقی است که در هر جامعه‌ای وجود دارد و در کنار موسیقی سنتی یا موسیقی کلاسیک آن جامعه قرار می‌گیرد. نوازندگان و خوانندگان موسیقی فولک آموزش‌های آکادمیک را ندیده‌اند و ترانه‌ها، ریتم‌ها و ملودی‌هایشان‌ها بر اساس شرایط موجود در فرهنگ جامعه شکل گرفته است.
ویژگی‌های موسیقی فولکلور
- فولکلور ریشه در میراث و تمدن‌های کهن دارد.
- فولکلور با هیچ‌گونه روش علمی و استدلال منطقی، همراه نیست.
- فلکلور از اعمال و رفتار‌های رایج در گروه‌های جامعه می‌آید.
- موسیقی فولکلوریک شرایط حاکم بر جامعه را توصیف می‌کند.
- می‌تواند دارای محتوای عاشقانه و جشن و شادی و یا عارفانه باشد.
آیین عروسی و ادبیات فولکلور
فرهنگ یک جامعه را می توان در آیینه ی آیین ها و سنت های آن مشاهده کرد؛ به ویژه در روستاها که هنوز هم بسیاری از عناصر اصیل فرهنگی زنده مانده اند. آیین های عروسی در مناطق روستایی ایران نه فقط مناسکی برای آغاز زندگی مشترک اند، بلکه مجموعه ای از عناصر فولکلور، زبان محلی، موسیقی سنتی و روایت های شفاهی را در خود جای داده اند. این آیین ها بازتابی روشن از ادبیات بومی و فولکلور ایرانی هستند.
آیین های عروسی فولکلور در ایران
در کردستان مراسم هلپرکه یا رقص دسته جمعی همراه با اشعار حماسی و موسیقی کوبه ای اجرا می شود که همزمان یک آیین، یک نمایش و یک روایت جمعی ست.
در لرستان ترانه هایی چون چمرونه یا سوزه خوانی برای بخش های مختلف مراسم عروسی خوانده می شوند که اغلب محتوایی عاشقانه، طنزآمیز یا پند آموز دارند.
در بلوچستان عروسی ها با سرود های بلوچی، دف نوازی و حضور دسته جمعی زنان در مراسم حنا‌بندان همراه اند که اشعار خاص منطقه در آن خوانده می شود.
⏬مقالات پیشنهادی برای شما عزیزان⏬
آیین عروسی و ادبیات فولکلور نوروز در ادبیات فولکلور افسانه فولکلور زاگرس
مطالبی مفید و آموزنده