ادبیات فارسی | دانشنامه کاملی از تحلیل شعر، سبکشناسی، تاریخ ادبیات فارسی
تضمین آرایه ای ادبی است که در آن شاعر یا نویسنده، بخشی از اثر دیگری را در نوشته خود می آورد تا معنا و زیبایی سخن را افزایش دهد. در این بخش از وب سایت ادبیات فارسی، به معرفی و توضیح آرایه ادبی تضمین می پردازیم. با ما همراه باشید تا با این موضوع بیشتر آشنا شوید.
آرایه تضمین چیست
آرایه تضمین یکی از شگردهای زیبایی آفرین در زبان فارسی است که در آن، شاعر یا نویسنده عبارتی از یک اثر دیگر را در اثر خود می گنجاند. این آرایه نوعی ارجاع خلاقانه و هنرمندانه به متون پیشین است.
توضیح آرایه ادبی تضمین
تضمین یکی از آرایه‌های بدیعی است که در آن شاعر یا نویسنده، بخشی از سخن خود را از آیه‌ای از قرآن، حدیث، بیت شعر معروف، یا جمله‌ای شناخته‌شده و ادبی از دیگران می‌آورد، به‌گونه‌ای که آن عبارت در ساختار سخن خودش قرار گیرد و بخشی از مفهوم یا وزن کلام او را تشکیل دهد. هدف از تضمین، تأکید بیشتر بر معنا، بهره‌گیری از اعتبار سخن پیشین و زیبایی هنری است.
آرایه تضمین به چه معناست
تضمین در لغت به معنای در برگرفتن و وارد کردن است و در ادبیات، تضمین به حالتی گفته می شود که شاعر یا نویسنده بخشی از اثر ادبی دیگر، مانند بیت یا مصراعی از شاعری دیگر، را در نوشته یا سروده ی خود به کار می برد، به گونه ای که جزئی از ساختار جدید اثر گردد.
تفاوت تضمین با سرقت ادبی
در تضمین، نویسنده با آگاهی و احترام، عباراتی از دیگران را وارد اثر خود می کند، اما در سرقت ادبی این کار بدون اجازه و غالباً به نام خود انجام می شود. تضمین نشانه تسلط بر منابع ادبی و گفت و گویی بین متنی است.
هدف از استفاده آرایه تضمین
نشان دادن احترام به شاعران و متون پیشین
انتقال معنا با زبانی آشنا و موثر
افزایش عمق و تأثیر شعر
پیوند زدن شعر خود به سنت ادبی
انواع آرایه تضمین
- تضمین شعری در شعر
- تضمین شعری در نثر
- تضمین قرآنی یا حدیثی
- تضمین نثر در شعر یا بالعکس
تضمین و تلمیح
در ادبیات فارسی، برخی آرایه ها با ارجاع به متون یا مفاهیم دیگر، عمق معنایی اثر را افزایش می دهند. دو نمونه مهم از این آرایه ها تضمین و تلمیح هستند.
در تضمین، شاعر یا نویسنده بخشی از سخن شاعر یا نویسنده ای دیگر را عیناً و بدون تغییر در متن خود می آورد. این کار نشان دهنده تسلط نویسنده بر متون ادبی پیشین و ارج گذاری به آن ها ست.
اما تلمیح، اشاره ای است غیرمستقیم به یک داستان، آیه، حدیث یا ماجرای معروف که معمولاً خواننده آگاه آن را تشخیص می دهد. تلمیح باعث می شود مفهوم نهفته ای در متن شکل بگیرد که تنها با آشنایی قبلی با موضوع، قابل درک است.
این دو آرایه از جهت ارجاع به متون دیگر شباهت دارند، اما یکی لفظی و مستقیم است (تضمین) و دیگری معنایی و غیرمستقیم (تلمیح).
فرق تضمین و تلمیح
| ویژگی‌ها | تضمین | تلمیح |
|---|---|---|
| تعریف | آوردن مستقیم بخشی از آیات، احادیث یا اشعار معروف در متن | اشاره غیرمستقیم به داستان، آیه، حدیث یا ماجرای تاریخی و اسطوره‌ای |
| نوع ارجاع | مستقیم (با حفظ عین عبارت) | غیرمستقیم (بدون ذکر مستقیم واژگان) |
| هدف | تقویت اثر هنری با استفاده از اعتبار و زیبایی گفتار پیشین | ایجاد عمق معنایی با اشاره به پیش‌زمینه‌های فرهنگی و ادبی |
| مثال بارز | آوردن یک بیت کامل از حافظ در شعر خود | اشاره به داستان یوسف و زلیخا بدون ذکر نام آن‌ها |
مثال تضمین و تلمیح
| نوع آرایه | مثال | توضیح |
|---|---|---|
| تضمین | دل می‌رود ز دستم، صاحب‌دلان خدا را / دردا که راز پنهان خواهد شد آشکارا (حافظ) |
شاعر بیت حافظ را در شعر خود گنجانده، بدون تغییر در ساختار آن. |
| تلمیح | به دام زلف تو دل داد همچو یوسف مصر / ندید غیر تو در چاه زندگی راهی |
اشاره به داستان یوسف و افتادن او در چاه، بدون ذکر مستقیم نام یوسف. |
تضمین مزدوج چیست
تضمین مزدوج نوعی از تضمین است که در آن دو بیت یا بیشتر از شاعری دیگر به صورت پیاپی در شعر جدید وارد می شود. شاعر در این حالت، بیت ها را همان گونه که هستند حفظ می کند و با ابیاتی تازه آن ها را به متن شعر خود متصل می سازد.
نمونه آرایه تضمین
حافظ: چو نی لبک بنوازند در هوای رباب
ز روی نیک تو حافظ غزل سراید باز
کاربرد آرایه تضمین در ادبیات معاصر
شاعران معاصر مانند نیما یوشیج، سهراب سپهری، فروغ فرخزاد و اخوان ثالث نیز گاه از تضمین برای اشاره به ادبیات گذشته استفاده کرده اند تا پیوندی میان سنت و نوآوری برقرار کنند.
آرایه ادبی تضمین
آرایه تضمین ابزاری ادبی برای تعمیق محتوا و پیوند با سنت های ادبی پیشین است. این آرایه اگر با مهارت به کار رود، نه تنها نشانه ی تسلط شاعر بر منابع ادبی است، بلکه باعث انتقال بهتر معنا و زیبایی کلام نیز می شود.
⏬مقالات پیشنهادی برای شما عزیزان⏬
جایزه ادبی جلال آل احمدآرایه ادبی جناسانواع ساختار جمله در فارسی
