ادبیات فارسی | دانشنامه کاملی از تحلیل شعر، سبکشناسی، تاریخ ادبیات فارسی
نثر فارسی از دوره اول، آغازگر شکل گیری زبان و ادبیات مکتوب فارسی است. این دوره نقش بنیادینی در تثبیت زبان فارسی نو (دری) دارد و آثار مکتوب آن از ارزش ادبی، تاریخی و زبانی بسیاری برخوردارند. در این بخش از وب سایت ادبیات فارسی، به معرفی و توضیح نثر فارسی دوره اول می پردازیم. با ما همراه باشید تا با این موضوع بیشتر آشنا شوید.
آغاز نثر قرن سوم تا پنجم
نثر فارسی دوره اول، به نثر هایی گفته می شود که از قرن سوم تا اواخر قرن پنجم هجری نوشته شده اند. این نثر ها در دورانی نوشته شده اند که زبان فارسی تازه جایگزین زبان عربی در نگارش آثار علمی و ادبی شده بود و هنوز تحت تأثیر شدید ساختارهای نحوی و واژگانی عربی قرار داشت.
نثر فارسی در قرن سوم هجری
قرن سوم هجری (۹ میلادی) را باید نقطه آغاز نثر فارسی دری دانست. پس از سلطه زبان عربی بر نگارش، حکومت های ایرانی تبار مانند طاهریان و صفاریان زمینه ساز احیای زبان فارسی در نوشتار شدند.
از مهم ترین آثار این دوره می توان به ترجمه تفسیر طبری اشاره کرد که به دستور منصور بن نوح سامانی انجام شد. نثر این اثر ساده و نزدیک به زبان گفتار است و نقش مهمی در پایه گذاری نثر فارسی ایفا کرده است.
نثر فارسی در قرن چهارم هجری
قرن چهارم، دوران شکوفایی فرهنگی و ادبی ایران در سایه حمایت سامانیان از زبان فارسی بود. نثر این دوره همچنان ساده اما تا حدی رسمی تر از قرن سوم است. کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب یکی از مهم ترین آثار این قرن است که نثری علمی و مختصر دارد و نشان از رشد زبان فارسی در حوزه های علمی می دهد.
نثر فارسی در قرن پنجم هجری
در این قرن، نثر فارسی به بلوغ نزدیک می شود. دوران غزنویان و سلجوقیان، زبان فارسی را به عنوان زبان رسمی و علمی درباری پذیرفتند.
در این دوره، تاریخ بیهقی نوشته ابوالفضل بیهقی، شاهکار نثر فارسی محسوب می شود. این اثر نمونه ای عالی از نثر گزارش گونه، دقیق و زنده است که در مرز بین نثر مرسل و نثر فنی قرار دارد.
ویژگی های نثر دوره اول
۱. سادگی و روانی نسبی
نثر این دوره اغلب ساده و بی پیرایه است و از آرایه های ادبی پیچیده کمتر استفاده می کند.
۲. تأثیر زبان عربی
وجود واژگان و ترکیبات عربی در نثر این دوره چشمگیر است. بسیاری از نویسندگان، برای استحکام نوشتار خود، از ساختار نحوی عربی بهره می گرفتند.
۳. نزدیکی به زبان گفتار
نثر دوره اول، به ویژه در آثار غیر علمی، شباهت زیادی به زبان گفتاری آن زمان دارد.
مهم ترین آثار نثر دوره اول
- ترجمه تفسیر طبری
- حدود العالم من المشرق الی المغرب
- مقدمه شاهنامه ابوالمؤید بلخی
- ترجمه متون فقهی و دینی توسط مترجمان سامانی
- تاریخ بیهقی
نویسندگان برجسته نثر فارسی دوره اول
ابوعلی بلعمی: مترجم تاریخ طبری به فارسی، از نخستین نویسندگان نثر تاریخی.
ابومنصور المعمری: یکی از متولیان تدوین شاهنامه منثور پیش از فردوسی.
ابوالفضل بیهقی: نویسنده تاریخ بیهقی، نمونه درخشان نثر دوره گذار.
نویسنده ناشناس حدود العالم: نگارنده اثری جغرافیایی با نثری علمی.
ابوالحسن اسدی طوسی (در زمینه های لغوی و شبه نثری) نیز در انتقال مفاهیم فرهنگی و ادبی مؤثر بوده است.
تاثیر نثر دوره اول بر دوره های دیگر
نثر دوره اول پایه گذار سبک های بعدی همچون نثر مرسل و فنی است. استفاده از واژگان عربی، ساختارهای نحوی فارسی-عربی و سادگی بیان، الگویی برای نویسندگان قرون بعدی شد.
نثر فارسی در دوره اول
نتیجه گیری: نثر فارسی در دوره اول، سنگ بنای ادبیات مکتوب فارسی است. هرچند ساختار ساده ای دارد، اما ارزش تاریخی و زبانی آن غیرقابل انکار است. شناخت دقیق این دوره به ما کمک می کند تا سیر تحول نثر فارسی را بهتر درک کنیم.
⏬مقالات پیشنهادی برای شما عزیزان⏬
