ادبیات فارسی | دانشنامه کاملی از تحلیل شعر، سبکشناسی، تاریخ ادبیات فارسی
نثر دوره قاجار گذرگاهی از نثر سنتی به نثر مدرن فارسی است که با تأثیر مطبوعات و اندیشه های نو، به سوی سادگی، شفافیت و بیان مسائل اجتماعی گرایش یافت. در این بخش از وب سایت ادبیات فارسی، به معرفی و توضیح نثر دوره قاجار می پردازیم. با ما همراه باشید تا با این موضوع بیشتر آشنا شوید.
نثر دوره قاجار
است نثر فارسی در دوره قاجار، که هم زمان با قرن سیزدهم و چهاردهم هجری قمری است، یکی از مقاطع مهم و گذار در تاریخ ادبیات فارسی به شمار می رود. این دوره که با ظهور تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همراه بود، نقش مهمی در دگرگونی ساختار نثر فارسی ایفا کرد.
ویژگی های نثر دوره قاجار
نثر دوره قاجار به دو بخش عمده تقسیم می شود: نثر سنتی و نثر جدید. در آغاز این دوره، نثر فارسی همچنان رنگ و بوی نثرهای مصنوع، متکلف و دیوانی دوران صفویه را دارد، اما به تدریج و به ویژه با تأثیرات غرب، نثر به سوی سادگی، روشنگری و کارکرد های اجتماعی حرکت می کند.
نثر در قرن سیزدهم هجری
در آغاز قرن سیزدهم، نثر هنوز ساختار سنگین و پر آرایه دارد. نویسندگان در این سبک بیشتر به بازی های لفظی، سجع، تشبیه و آرایه های ادبی علاقه مند بودند. نمونه هایی از این نوع نثر را می توان در متون تاریخی، نامه های دیوانی و رسائل آن دوران مشاهده کرد.
تحول نثر قاجار
با آغاز نهضت ترجمه و آشنایی ایرانیان با اندیشه ها و سبک نوشتار غرب، کم کم نثر فارسی دچار تحول شد. این تغییر را می توان در ساده نویسی، پرداختن به موضوعات اجتماعی و بهره گیری از واژگان نو مشاهده کرد.
عوامل مؤثر در تحول نثر قاجاری
– نهضت ترجمه و ورود مفاهیم نو
ترجمه آثار غربی، به ویژه در حوزه های تاریخ، فلسفه، علوم و رمان نویسی، تأثیر مستقیمی بر نثر فارسی داشت. نویسندگان ایرانی تلاش کردند مفاهیم مدرن را به زبان فارسی انتقال دهند که این امر به ساده نویسی کمک کرد.
– روزنامه نگاری و مطبوعات
با تأسیس روزنامه هایی چون وقایع اتفاقیه و اختر، نثر فارسی به تدریج از شکل سنتی فاصله گرفت. زبان روزنامه ها اغلب ساده، کاربردی و قابل فهم برای عموم مردم بود. همین مسئله باعث رواج نوعی نثر خبری و اجتماعی شد.
– تأثیرات اندیشمندان و مصلحان
افرادی چون میرزا فتحعلی آخوند زاده، ملکم خان، میرزا آقا خان کرمانی و طالبوف تبریزی از پیشگامان تحول نثر فارسی بودند. آن ها با تألیف رسائل انتقادی، مقالات و رمان های اجتماعی، نثری روشنگر و انتقادی پدید آوردند.
انواع نثر در دوره قاجار
۱. نثر علمی و فلسفی
با ترجمه کتاب های علمی و نوشتن تألیفات جدید، نثر فارسی وارد عرصه های تازه ای شد. مفاهیمی چون قانون، آزادی، حکومت، آموزش و غیره به نثر فارسی راه یافتند.
۲. نثر مطبوعاتی و سیاسی
این نوع نثر برای انتقال پیام‌های سیاسی و اجتماعی، در قالب مقاله، بیانیه یا گزارش به‌کار می‌رفت. ویژگی آن، زبان صریح، روان و مستقیم است.
۳. نثر داستانی
آغاز رمان نویسی فارسی در همین دوره شکل گرفت. نویسندگانی مانند آخوند زاده با نوشتن نمایشنامه ها و داستان های کوتاه و نیز ترجمه آثار اروپایی، نثر فارسی را وارد فضای تازه ای کردند.
نویسندگان برجسته نثر قاجار
دوره قاجار شاهد ظهور نویسندگانی تأثیرگذار بود که نقش مهمی در تغییر سبک و محتوای نثر فارسی ایفا کردند. این نویسندگان با آثار نوگرایانه خود زمینه ساز نثر مدرن فارسی شدند.
۱. میرزا فتحعلی آخوند زاده
یکی از پیشگامان نثر مدرن و نمایشنامه نویسی در ایران. او با زبان ساده و تند و تیز خود به نقد دین، جهل، استبداد و نابرابری اجتماعی پرداخت. مکتوبات کمال الدوله از آثار مشهور اوست.
۲. میرزا ملکم خان ناظم الدوله
از مصلحان بزرگ دوره قاجار که با نوشتن مقالات سیاسی و اجتماعی در روزنامه «قانون»، به بیداری مردم کمک کرد. نثر او ساده، استدلالی و تأثیرگذار بود.
۳. میرزا آقا خان کرمانی
روشنفکری منتقد، نویسنده و نثر پرداز متفکری که با مقالات و رساله های اجتماعی خود، تفکر انتقادی و اصلاح طلبی را در نثر فارسی تقویت کرد. زبان او گاه شاعرانه و گاه تلخ و طعنه آمیز است.
۴. زین‌العابدین مراغه‌ای
نویسنده سیاحت نامه ابراهیم بیگ که اولین رمان اجتماعی فارسی به شمار می رود. نثر او روان، طنزآمیز و منتقدانه است و تصویری از جامعه ایرانی زمان قاجار ارائه می دهد.
۵. طالبوف تبریزی
از روشنفکران تأثیرگذار قفقاز که با نوشتن کتاب هایی چون کتاب احمد و مسائل الحیات سعی در آموزش مفاهیم مدرن به زبان ساده داشت. نثر او روان، آموزشی و پر مفهوم است.
نمونه هایی از آثار نثر قاجاری
- مکتوبات آخوند زاده: نمونه ای از نثر انتقادی و روشنگر
- سیاحت نامه ابراهیم بیگ نوشته زین العابدین مراغه ای: نخستین رمان اجتماعی فارسی.
- کتاب احمد از طالبوف تبریزی: اثری انتقادی و آموزشی به زبان ساده
نثر قاجاری
نثر دوره قاجار نقطه عطفی در گذار از نثر سنتی به نثر مدرن در ادبیات فارسی است. این دوره با ورود اندیشه های جدید، ظهور مطبوعات و جنبش های فکری، بستری مناسب برای رشد نثری پدید آورد که پایه گذار ادبیات معاصر فارسی شد.
⏬مقالات پیشنهادی برای شما عزیزان⏬
