ادبیات فارسی | ادبیات فارسی
سعدی شیرازی از بزرگ‌ترین شاعران ادب فارسی است که با آثاری چون بوستان و گلستان جایگاهی جهانی یافته است. در این نوشته وب سایت ادبیات فارسی شما را با سعدی شیرازی، آشنا خواهد کرد. همراه ما بمانید.
سعدی شیرازی کیست
نام کامل: مصلح‌الدین ابومحمد عبدالله بن مشرف بن مصلح بن مشرف
لقب: افصح المتکلمین، استاد سخن، شیخ اجلّ
پیشه: خطیب، شاعر، نویسنده
تحصیلات: دانش آموخته مدرسه نظامیه بغداد
سبک نوشتاری: سبک عراقی
متولد: بین ۵۸۵ تا ۶۱۵ هجری قمری
محل تولد: شیراز، ایران
ملیت: ایرانی
درگذشت: بین ۶۹۰ تا ۶۹۵ هجری قمری
آرامگاه: سعدیه، شیراز
بیوگرافی سعدی شیرازی
ابو محمد مشرف الدین مصلح بن عبدالله بن مشرّف، معروف به سعدی، یکی از برجسته ترین شاعران و نویسندگان ایرانی است که بین سال های ۵۸۵ تا ۶۱۵ و ۶۹۰ تا ۶۹۵ هجری قمری زندگی می کرد.
او، که به لقب هایی چون استاد سخن، پادشاه سخن و شیخ اجلّ شناخته می شود، در مدرسه نظامیه بغداد، مرکزی علمی و فقهی بر جستهٔ آن دوره، تحصیل کرد.
پس از پایان تحصیلات خود، سعدی به عنوان خطیب به مناطق مختلف مانند شام و حجاز سفر نمود. وی سپس به شیراز بازگشت و تا آخر عمر خود در آنجا ساکن شد. آرامگاه سعدی در شیراز واقع شده و با نام سعدیه شناخته می شود.
سعدی شیرازی بیوگرافی
اطلاعات قطعی درباره زندگی سعدی بسیار محدود است. حتی قدیمی ترین منابع، بخش زیادی از دانسته های خود را از آثار خود سعدی گرفته اند؛ اطلاعاتی که از نظر تاریخی ممکن است نادرست باشند.
به نظر می رسد سعدی برای تأثیر گذاری بیشتر، بعضی از این اطلاعات را تغییر داده و آن ها را با مبالغه و افسانه آمیخته است. بنابراین، هنوز تصویر جامع و دقیقی از زندگی سعدی در دست نیست، به خصوص در مورد سال های قبل از ۶۵۵ و بعد از ۶۸۰، اطلاعات موجود بیشتر بر اساس فرضیات استوار است.
زندگی نامه سعدی شیرازی
خانواده سعدی شیرازی
پدر سعدی شیرازی
طبق اسناد تاریخی قدیمی، نام کامل وی مصلح الدین ابو محمد عبدالله بن مشرف بن مصلح بن مشرف بوده است. نام کوچک او، یعنی مصلح، از پدربزرگ پدری اش گرفته شده است. پدر سعدی ملازم دربار سعد بن زنگی، اتابک فارس، بود و همزمان به علوم دینی می پرداخت.
سعدی از دوران کودکی زیر نظر پدرش آموزش و تربیت یافت و در آثارش با یادآوری این تعلیمات، با احترام از عشق و آموزه های خردمندانه پدرش سخن می گوید. سعدی در سن دوازده سالگی پدر خود را از دست داد و زیر حمایت پدربزرگ مادری اش، مسعود بن مصلح الفارسی، قرار گرفت.
او در کودکی به یادگیری علوم ادبی و شرعی در شیراز مشغول بود. گفته می شود که سعدی خواهرزاده قطب الدین شیرازی، دانشمند و فیلسوف معروف، است. دوران کودکی و نوجوانی سعدی با حکومت اتابک سعد بن زنگی در فارس و هجوم مغول ها به ایران همراه بود.
وضعیت ناپایدار ایران در پایان سلطنت سلطان محمد خوارزمشاه و به ویژه حملهٔ سلطان غیاث الدین خوارزمشاه، برادر جلال الدین خوارزمشاه، به شیراز در سال ۶۲۰ هجری قمری باعث شد تا سعدی در جوانی شیراز را ترک کند و راهی بغداد شود.
سفرهای سعدی شیرازی
تحصیلات سعدی شیرازی
سعدی حدود سال ۶۲۳ قمری در مدرسه نظامیه بغداد به تحصیل پرداخت؛ مدرسه ای که در سال ۴۵۹ هجری به دستور خواجه نظام الملک برای تربیت قاضی، فقیه و محدث اهل سنت تأسیس شده بود.
در این مرکز شبانه روزی، دانشجویان علومی چون صرف و نحو عربی، قرآن، فقه، حدیث، طب، فلسفه و نجوم را می آموختند. تأثیر امام محمد غزالی، که پیش تر در نظامیه تدریس می کرد، بر برنامه های آموزشی همچنان مشهود بود و کتاب احیاء علوم الدین از منابع درسی اصلی به شمار می رفت.
سعدی در این دوران از استادانی چون سبط بن جوزی و شهاب الدین عمر سهروردی بهره گرفت و شهریه ای نیز دریافت می کرد. پس از پایان تحصیلات، به وعظ و سفر پرداخت و در شهرهایی مانند دمشق و بعلبک به تدریس و موعظه مشغول شد. او قطعاً به حجاز، شام و آسیای صغیر سفر کرده است.
با این حال، گزارش هایی از سفرش به مناطقی چون هند، ترکستان، چین و آفریقا نیز وجود دارد که برخی پژوهشگران آن ها را بیشتر جنبهٔ نمادین و داستانی می دانند. این دورهٔ سفرها، طبق روایت ها، حدود سی سال به طول انجامیده است که در نهایت به زادگاهش شیراز بازگشت و تا آخر عمر در آنجا ماند.
مذهب سعدی
تاریخ سعدی در نظامیه بغداد تحصیل کرده است و هدف از تأسیس این مدارس، تربیت افرادی برای تدریس فقه شافعی و کلام اشعری بود. تفکر اشعری در زمان سعدی رواج داشته و برخی پژوهشگران اعتقاد دارند که او به مذهب اشعری گرایش داشته است. به عنوان مثال، سعدی در قصیده ای پیامبر اسلام و خلفای چهارگانه را ستوده و از زبان و تعبیرات اهل سنت استفاده کرده است.
مرگ سعدی
تاریخ مرگ سعدی در منابع مختلف بین سال های ۶۹۰ تا ۶۹۵ هجری قمری ذکر شده است. به هر حال، معتبرترین روایت که توسط سعید نفیسی مطرح می شود، این است که سعدی در ۲۷ ذیحجه سال ۶۹۰ هجری درگذشته و در همان خانقاهی که اقامت داشت، به خاک سپرده شده است.
آرامگاه سعدی
سعدیه
آرامگاه سعدی در شمال شرقی شیراز و در کنار باغ دلگشا واقع شده است. این مجموعه که به نام سعدیه نیز شناخته می شود، در گذشته خانقاه شیخ سعدی بوده است. خانقاه اولیه در سال ۹۹۸ هجری قمری به دستور یعقوب ذوالقدر تخریب شد.
سپس در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور کریمخان زند بنایی آجری برای آرامگاه ساخته شد. این بنا در دهه ۱۳۲۰ خورشیدی به دلیل فرسایش و خرابی به مکان مناسبی تبدیل نشد.در دهه ۱۳۲۰، با تلاش علی اصغر حکمت و محسن فروغی، طرح و ساخت بنای جدید آغاز شد و در سال ۱۳۳۱ تکمیل گردید.
این بنا با استفاده از معماری ایرانی شامل ایوان ستون دار و رواق کشیده است. مزار سعدی در محل تقاطع ایوان و رواق قرار دارد و گنبدی فیروزه ای بر بالای آن نصب شده است. مجموعه سعدیه در سال ۱۳۵۴ به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد.
عکس آرامگاه سعدی
عکس سعدیه
مقبره سعدی
آرامگاه سعدی پول ملی
سکه های پانصد ریالی برنزی ایران از سال ۱۳۸۷ به تصویر آرامگاه سعدی مزین شده اند. همچنین، طرح پشت اسکناس ده هزار تومانی (یک صد هزار ریالی) نمایی از مقبره سعدی در شیراز است.
در سال ۱۳۸۹، چاپ بیت اول شعر بنی آدم اعضای یک پیکرند بر روی اسکناس های یک صد هزار ریالی موجب واکنش های رسانه ای شد و برای تصحیح آن، از فرهنگستان زبان و ادب فارسی استعلام شد.
مرکز سعدی شناسی
روز سعدی شیرازی
مرکز سعدی شناسی از سال ۱۳۸۱ خورشیدی، اول اردیبهشت را به عنوان روز سعدی اعلام کرد. در سال ۱۳۸۹ در اولین روز اردیبهشت و طی اجلاس شاعران جهان در شیراز، این روز توسط نهادهای فرهنگی داخلی و خارجی به عنوان روز سعدی نامگذاری شد.
تندیس سعدی شیرازی
مجسمه سعدی
در سال ۱۳۳۰، به ابتکار علی اصغر حکمت، رئیس وقت انجمن آثار ملی ایران، مجسمه ای بزرگ از سعدی در میدان سعدی شیراز نصب شد. این مجسمه، که اثر ابوالحسن صدیقی بود، از سنگ مرمر ساخته شده و بیش از سه متر ارتفاع دارد.
ساخت آن حدود یک سال و نیم طول کشید و همزمان با افتتاح آرامگاه سعدی در سال ۱۳۳۱ رونمایی شد. اگرچه در ابتدا برخی از متشرعین شیراز به دلیل مخالفت با نصب مجسمه اعتراض کردند، اما با میانجی گری علمای شیراز این اعتراضات حل شد.
انتخاب این مکان برای نصب مجسمه به دلیل موقعیت آن در ورودی شیراز به مسافران بود، اما با تغییر مسیرهای عبور، این مجسمه کمتر دیده می شود. در اواسط دهه ۱۳۷۰، مجسمه به میدان گلستان منتقل شد.
آثار سعدی
کلیات سعدی
آثار سعدی، شامل شعر و نثر، در مجموعه‌ای به نام کلّیات سعدی جمع‌آوری شده است. از بین آثار موجود در این مجموعه، بوستان و گلستان دو کتاب مستقل هستند. بوستان به نظم و گلستان به نثر مسجع و نظم نوشته شده‌اند. سایر آثار سعدی شامل غزلیات، هزلیات (یا خبیثات)، قصاید، مراثی، ملمعات و مثلثات، ترجیعات، صاحبیه، رباعیات و مفردات است.
سعدی علاوه بر گلستان، آثاری دیگر به نثر نظیر نصیحة الملوک و رساله عقل و عشق دارد. برخی نسخه ها از آثار وی در پاکستان و هند با نام کریما به وی نسبت داده شده است که در آن اشعار به قالب مثنوی سروده شده‌اند. همچنین کتابی به نام معمیات نیز در برخی نسخه های خطی آمده که حاوی ۳۱ قطعه معما و لغز است.
سعدی در دوران حیات خود به جمع آوری و تدوین آثارش پرداخته است. مهم ترین نسخه های تصحیح شده کلّیات سعدی توسط محققانی چون محمدعلی فروغی، سعید نفیسی، و غلامحسین یوسفی منتشر شده است.
مهم ترین آثار سعدی
بوستان سعدی
کتاب بوستان اثر سعدی یکی از شاهکارهای ادب فارسی است که به نظم نوشته شده و حدود چهار هزار بیت شعر دارد. این کتاب که در گذشته به نام سعدی نامه شناخته می شد، در قالب مثنوی و در بحر متقارب سروده شده است. بوستان یک اثر اخلاقی و آموزشی است که آرمان شهر سعدی را به تصویر می کشد. این کتاب در سال ۶۵۵ هجری نوشته شده و به ابوبکر بن سعد زنگی تقدیم گردیده است.
کتاب با مقدمه ای طولانی شروع می شود که در آن خداوند، پیامبر اسلام، و حاکمان فارس ستایش شده اند. بوستان به ده فصل (باب) تقسیم شده است که هر یک به موضوعات مختلف اخلاقی مانند عدل، احسان، عشق، تواضع، رضا، ذکر، تربیت، شکر، توبه و مناجات می پردازد. این کتاب شامل ۱۸۳ حکایت است که برخی از آن ها پیچیده و داستان وار و برخی دیگر ساده و حکایت گونه هستند.
گلستان سعدی
سعدی کتاب گلستان را در سال ۶۵۶ هجری قمری، یک سال پس از نگارش بوستان، نوشت. این کتاب به نثر آهنگین و آمیخته با نظم است و در هشت فصل به مسائل مختلف اجتماعی و اخلاقی می پردازد.
فصول گلستان شامل سیرت پادشاهان، اخلاق درویشان، فضیلت قناعت، فوائد خاموشی، عشق و جوانی، ضعف و پیری، تأثیر تربیت و آداب صحبت می باشد. گلستان یکی از برجسته ترین آثار نثر در ادبیات فارسی است که به سعد بن ابوبکر زنگی تقدیم شده است.
کتاب شامل حکایت های کوتاه و بلند است که بیشتر آن ها حاوی اندرز ها و قصار است. سعدی از تاریخ نگاری و تذکره نویسی پرهیز کرده و به جای آن به توصیف زندگی و منش مردم پرداخته است. این اثر، تصویری واقعی از اوضاع فرهنگی و اجتماعی زمان خود به نمایش می گذارد. گلستان با سبک ساده و روان خود، نسبت به دیگر آثار هم عصرش، که اغلب دشوار و پیچیده بودند، قابل فهم تر است.
سعدی در نگارش این کتاب از نثر موزون و جناس استفاده کرده اما از پیچیدگی های غیر ضروری پرهیز کرده است. این اثر به نوعی آمیزه ای از سبک های مختلف نثر فارسی است. همچنین گلستان یکی از نخستین کتاب های فارسی است که به کمک ماشین چاپ منتشر شد و در سال ۱۸۲۴ میلادی در تبریز چاپ گردید.
غزلیات سعدی
غزلیات سعدی مجموعه ای از اشعار است که در قالب غزل سروده شده و تاکنون نسخه های مختلفی از آن ها منتشر شده است. سعدی حدود ۷۰۰ غزل دارد و در سرایش این اشعار تحت تأثیر شاعرانی چون سنایی و انوری قرار گرفته است.
غزل های سعدی بیشتر حول محور عشق می چرخند و ویژگی های خاصی چون سادگی، خلوص و طبیعت گرایی دارند. همچنین، سعدی در انتخاب وزن های مختلف برای اشعار خود، توجه ویژه ای به اوزان طرب انگیز داشته است.
علاوه بر غزل های عاشقانه، سعدی غزل هایی با مضامین عارفانه و پند آموز نیز دارد که در برخی نسخ کلّیات سعدی جداگانه جمع آوری شده اند.
این اشعار در چهار بخش مختلف شامل طیبات، بدایع، خواتیم و غزلیات قدیم تقسیم بندی می شوند، که هر کدام به دوره ای از زندگی سعدی تعلق دارند. به طور کلی، سعدی در غزلیات خود، ترکیب ویژه ای از احساسات جوانی، زهد و عرفان، و هنری زیبا را ارائه می دهد.
از نظر علی دشتی، سعدی به دلیل طنین و موزونی خاصی که در اشعارش وجود دارد، از دیگر غزل سرایان متمایز است. این ویژگی ها باعث می شود که کلام او از لحاظ موسیقایی و زیبایی شناسی منحصر به فرد باشد.
هزلیات سعدی
در مجموعه آثار سعدی، سه رساله به نام های مطایبات، مضحکات و خبیثات وجود دارد که به آن ها هزلیات گفته می شود. مطایبات شامل لطیفه ها و داستان های جنسی است که با زبان جسورانه و بیان عریان نوشته شده‌اند. این آثار به‌طور واضح از سبک سعدی حکایت دارند.
خبیثات و مضحکات به نثر نوشته شده اند و در نسخهٔ لرد گرینوی که سی سال بعد از درگذشت سعدی منتشر شده، اثری از این دو بخش نیست. با این حال، در نسخه های قدیمی تر این دو بخش موجود است و انتساب آن ها به سعدی بدون تردید است.
یان ریپکا خبیثات را حاوی مطالبی ناپسند دربارهٔ همجنس گرایی می داند، اما معتقد است که سعدی این اشعار را به درخواست مقامات زمان خود سروده است. سرایش این آثار باعث شهرت سعدی در هزلیات و شاهد بازی شد.
معروف ترین بیت سعدی
معروف ترین بیت سعدی، که به ویژه در دیوان گلستان و بوستان او آمده است، این بیت است:
بنی آدم اعضای یکدیگرند
که در آفرینش ز یک گوهرند
این بیت اشاره به همبستگی و برادری انسان ها دارد و بیانگر هم دلی و همبستگی در برابر مشکلات و شرایط مختلف است.
⏬مقالات پیشنهادی برای شما عزیزان⏬
