ادبیات فارسی | دانشنامه کاملی از تحلیل شعر، سبکشناسی، تاریخ ادبیات فارسی
ضرب‌المثل گونه‌ای از بیان است که معمولاً تاریخچه و داستانی پندآموز در پس بعضی از آنها نهفته است.. در این بخش از وب سایت ادبیات فارسی، به معرفی و توضیح ضرب المثل چیست همراه با چند نمونه می پردازیم. با ما همراه باشید تا با این موضوع بیشتر آشنا شوید.
ضرب المثل چیست
ضرب‌المثل گونه‌ای از بیان است که معمولاً تاریخچه و داستانی پندآموز در پس بعضی از آنها نهفته است. بسیاری از این داستان‌ها از یاد رفته‌اند، و پیشینهٔ برخی از امثال بر بعضی از مردم روشن نیست؛ با این‌حال، در سخن به‌کار می‌رود.
مثال: درخت هرچه بارش بیشتر سرش پایین تر :هر کس رتبه و دانش فزونی یابد افتاده تر می شود .
- در همیشه به یک پاشنه نمی گرده: یعنی دنیا این جور نمی ماند
- در خانه ات را ببند، همسایه ات را دزد نکن مواظب مالت باش تا به کسی تهمت دزدی نزنی.
تاریخچه ضرب المثل ها
ضرب المثل ها در هر فرهنگ ریشه در تاریخ، باورها و تجربیات زندگی مردم دارند. در فارسی، بسیاری از ضرب المثل ها از داستان ها و اشعار کلاسیک فارسی همچون آثار فردوسی، حافظ، سعدی و مولانا نشأت گرفته اند. این ضرب المثل ها به طور معمول در قالب حکمت های زندگی، آموزه های اخلاقی و اجتماعی، و عبرت هایی از وقایع تاریخی مطرح می شوند.
در زبان انگلیسی نیز ضرب المثل ها برخاسته از تاریخ نگاری ها، افسانه ها و داستان های عامیانه هستند. در بسیاری از موارد، ضرب المثل های انگلیسی از آثار ادبیات کلاسیک، به ویژه شکسپیر و نویسندگان دوران رنسانس، سرچشمه گرفته اند. این ضرب المثل ها اغلب ویژگی هایی چون توجه به فردگرایی، استقلال و استفاده از عقل و منطق را نشان می دهند.
انواع ضرب المثل
عبارت مثل گاهي كوتاه است و در دو يا سه كلمه خلاصه مي شود مانند (فيل و فنجان ) كه مي فهماند دو چيز از جهت كوچكي و بزرگي با هم تناسب ندارند . اين مثل در اصل داراي 5 كلمه بوده ( آب دادن فيل با فنجان ) ولي معمولا با همان دو كلمه به اصل مثل اشاره ميكند .
عبارت مثل گاهي دراز است مانند ( آفتابه و لولهنگ هر دو يك كار را مي كنند ولي ارزش آنها وقت گرو گذاشتن معلوم مي شود ) چون لولهنگ از سفال ساخته شده ارزشش از آفتابه كه از مس است كمتر است .
ضرب المثل فارسی
ضرب‌المثل‌ها، در گفتگوهای روزمره برای بیان مفاهیم پیچیده به زبانی ساده و روان به کار می‌روند. آنها معمولاً کوتاه، آهنگین و تصویری‌اند که همین ویژگی‌ها باعث ماندگاری‌شان می‌شود.
استفاده از ضرب‌المثل‌ها در زبان گفتار، ادبیات، رسانه و حتی سیاست رایج است. آنها نسل‌ها را به هم پیوند می‌دهند و حفظشان، بخشی از حفظ فرهنگ و زبان ایرانی است. درک درست ضرب‌المثل‌ها نیازمند شناخت تاریخ و فرهنگ مردم ایران است.
درخت هرچه بارش بیشتر سرش پایین تر
هر کس رتبه و دانش فزونی یابد افتاده تر می شود
آهسته بیا آهسته برو گربه شاخت نزند
پنهان کردن مطلب، بی سر وصدا انجام دادن کاری
در همیشه به یک پاشنه نمی گرده
یعنی دنیا این جور نمی ماند
در خانه ات را ببند، همسایه ات را دزد نکن
مواظب مالت باش تا به کسی تهمت دزدی نزنی
دانا داند و پرسد نادان نداند و نپرسد
در مورد کسانی گفته می شود که از دانایی و هوشیاری زیاد سئوال می کنند و آدم نادان نمی داند و نمی پرسد
خوشا چاهی که آب از خود برآرد
در مورد کسانی است که خودشان از خود جوهری دارند.
حرف راست را باید از بچه شنید
صحبتی که کودک می گوید صحیح است
اين شتری است که در خانه هرکس می خوابد
مرگ براي همه است.
آبشون تو یه جوب نمیره
به دلیل دعوایی که با هم دارند، نمی توانند با هم باشند.
اين کلاه براي سرش گشاد است
لایق این کار نيست.
آب از آهن جدا کردن
یعنی کار سختی را انجام دادن
توبه ی گرگ مر گ است
کسی که دست از عادت خود بر نمی دارد.
از خر شيطان پياده شدن
از لج بازی بيرون آمدن
خدا از دهنت بشنوه
امیدوارم چیزی را که تو بر زبان آوردی، خدا همان را برایم رقم زند.
اشعار ضرب المثل در ادبیات
اشعار ضرب المثل‌دار به بیت‌ها یا مصرع‌هایی از شاعران بزرگ گفته می‌شود که آن‌قدر در میان مردم رواج پیدا کرده‌اند که به ضرب‌المثل تبدیل شده‌اند. این اشعار معمولاً مفهوم ساده و پرمعنایی دارند و به دلیل زیبایی و پیام‌های کاربردی‌شان، در زندگی روزمره استفاده می‌شوند.
این نوع اشعار چون با زندگی و تجربه‌های مردم ارتباط دارند، از دل ادبیات بیرون آمده و وارد زبان روزمره شده‌اند. ساده، زیبا و ماندگارند و به خوبی نشان می‌دهند که شعر چقدر با فرهنگ و زندگی ما ایرانی‌ها گره خورده است. در ادامه با نمونه‌هایی از اشعار ضرب المثل‌دار در آثار شاعران بزرگی مثل حافظ، سعدی، مولانا و پروین اعتصامی آشنا خواهیم شد
ضرب المثل در اشعار حافظ
حافظ، شاعر بزرگ ایرانی، نه تنها به خاطر غزل‌های عاشقانه و عارفانه‌اش شناخته می‌شود، بلکه بسیاری از اشعار او چنان پرمعنا و نزدیک به زندگی مردم بوده‌اند که به ضرب‌المثل تبدیل شده‌اند.
»هر که طاووس خواهد جور هندوستان کشد«
این مصرع برای بیان این مفهوم به کار می‌رود که اگر کسی هدف بزرگی دارد، باید سختی‌های رسیدن به آن را هم بپذیرد. درست مثل کسی که می‌خواهد طاووس زیبا را ببیند و مجبور است گرمای هندوستان را تحمل کند
ضرب المثل در اشعار مولانا
مولانا، شاعر پرآوازه عرفان و معنویت، اشعاری سروده که علاوه بر عمق فلسفی و عرفانی، در زندگی روزمره نیز الهام‌بخش مردم بوده‌اند. بسیاری از اشعار او به دلیل سادگی و قدرت بیان، به ضرب‌المثل‌هایی تبدیل شده‌اند که همچنان در زبان فارسی استفاده می‌شوند:
این جهان کوه است و فعل ما ندا / سوی ما آید نداها را صدا«
این بیت به این معناست که دنیا مانند کوهی است که اعمال ما را منعکس می‌کند؛ هر کاری که انجام دهیم، نتیجه‌اش به خودمان بازمی‌گردد. به عبارتی، هر عملی عکس‌العملی دارد.
ضرب المثل در اشعار سعدی
سعدی، شاعر شیرین‌سخن و حکیم ایرانی، به دلیل زبان ساده و مفاهیم کاربردی‌اش، یکی از بزرگ‌ترین شاعران ادبیات فارسی است. بسیاری از بیت‌های او به دلیل عمق معنایی و نزدیکی به زندگی مردم، به ضرب‌المثل‌هایی ماندگار تبدیل شده‌اند.
سعدیا، مرد نکونام نمیرد هرگز / مرده آن است که نامش به نکویی نبرند«
این بیت به این معناست که انسان با اعمال نیک خود، در یادها جاودان می‌ماند. معمولاً برای تأکید بر اهمیت رفتار خوب و نیکوکاری استفاده می‌شود
ضرب المثل در فرهنگ
ضرب‌المثل‌ها بخشی از زندگی و فرهنگ ما هستند که همیشه همراه ما بوده‌اند. بسیاری از این جمله‌های زیبا و پرمعنا از اشعار شاعران بزرگ ایرانی گرفته شده‌اند.
این شاعران با اشعار خود نه تنها دنیای ادبیات را زیباتر کرده‌اند، بلکه درس‌هایی به ما داده‌اند که هنوز هم در زندگی روزمره کاربرد دارند
⏬مقالات پیشنهادی برای شما عزیزان⏬
ضرب‌المثل‌ها در عصر دیجیتال معروف‌ترین ضرب‌المثل‌های فارسی با معنی تفاوت ضرب المثل فارسی و خارجی
مطالب خوب و اموزنده