معروف‌ترین ضرب‌المثل‌های فارسی با معنی

تاریخ انتشار: 17 مرداد 1404

ضرب‌المثل‌های فارسی، ضرب‌المثل‌های فارسی بخشی ارزشمند از فرهنگ و ادب ایران‌اند که از تجربه‌ها و باورهای مردم در طول نسل‌ها شکل گرفته‌اند. در این بخش از وب‌ سایت ادبیات فارسی، به معرفی و توضیح معروف‌ترین ضرب‌المثل‌های فارسی با معنی می‌ پردازیم. با ما همراه باشید تا با این موضوع بیشتر آشنا شوید.

معروف‌ترین ضرب‌المثل‌های فارسی با معنی

ضرب‌المثل‌ها، در گفتگوهای روزمره برای بیان مفاهیم پیچیده به زبانی ساده و روان به کار می‌روند. آن‌ها معمولاً کوتاه، آهنگین و تصویری‌اند که همین ویژگی‌ها باعث ماندگاری‌شان می‌شود. بسیاری از ضرب المثل و اصطلاحات ریشه در داستان‌ها، افسانه‌ها یا رخدادهای تاریخی دارند. این امثال می‌توانند پیام‌های اخلاقی، آموزشی، طنزآمیز یا انتقادی داشته باشند.
استفاده از ضرب‌المثل‌ها در زبان گفتار، ادبیات، رسانه و حتی سیاست رایج است. آن‌ها نسل‌ها را به هم پیوند می‌دهند و حفظشان، بخشی از حفظ فرهنگ و زبان ایرانی است. درک درست ضرب‌المثل‌ها نیازمند شناخت تاریخ و فرهنگ مردم ایران است.

یک گل از صد گلش شکفته بودن

در اوج جوانی بودن

یک پا پیش و یک پا پس بگذاشتن

یعنی بین دو راهی بودن

دهنش آستر دارد

به کسی گفته می شود که خوراکیهای خیلی داغ را به راحتی بخورد

دل دادن و قلوه گرفتن

منظور آن است که آنقدر محو در سخنان کس شدن و شیفته او گشتن

درخت هرچه بارش بیشتر سرش پایین تر

هر کس رتبه و دانش فزونی یابد افتاده تر می شود

آهسته بیا آهسته برو گربه شاخت نزند

پنهان کردن مطلب، بی سر وصدا انجام دادن کاری

در همیشه به یک پاشنه نمی گرده

یعنی دنیا این جور نمی ماند

در خانه ات را ببند، همسایه ات را دزد نکن

مواظب مالت باش تا به کسی تهمت دزدی نزنی

دانا داند و پرسد نادان نداند و نپرسد

در مورد کسانی گفته می شود که از دانایی و هوشیاری زیاد سئوال می کنند و آدم نادان نمی داند و نمی پرسد

خوشا چاهی که آب از خود برآرد

در مورد کسانی است که خودشان از خود جوهری دارند.

حرف راست را باید از بچه شنید

صحبتی که کودک می گوید صحیح است

از خر شیطان پیاده شدن

لج بازی نکردن

به گوش خر یاسین خواندن

برای کسی گفته میشود که پند و اندرز فایده نداشته باشد

باد آورده را باد می‌بره

هرگاه ثروت و مالی بدون زحمت نصیب کسی شود، آنرا بادآورده می‌گویند.

با طناب کسی توی چاه رفتن

به این معنی است که با امید فردی که هیچ لیاقتی ندارد نباید راه پیش برد.

به قاطر گفتند: بابات کیه؟ گفت: آقا داییم اسبه.

در مورد اشخاصی گفته می‌شود که می‌خواهند با پارتی بازی و به واسطه اقوام خود به جایی برسند.

بشنو و باور نکن

وقتی کسی حرف بیهوده می‌زند تا دیگران را فریب دهد یا سرشان را گرم کند، گفته‌ می‌شود که‌ بشنو و باور مکن!

پایت را به اندازه گلیمت دراز کن

به اندازه‌ای که توانایی داری توقع داشته باش

خدا به آدم گدا، نه عزا بده و نه عروسی

یعنی هر چیزی آدم فقیر را دچار زحمت می‌کند.

بادمجان بم آفت نداره

یعنی هیچ اتفاقی برایش نمی افتد.

با یه من عسل هم نمی شود خوردش

یعنی شخص بسیار گنده دماغ است که تحملش بسیار مشکل میباشد.

تعارف آمد نیامد دارد

یعنی ممکنه تعارف الکی بکنید اما تعارف شما قبول شود.

تافته جدا بافته

یعنی فرد می پندارد برتر از دیگران است.

تیرش خورده به سنگ

کسی که موفق نشده به هدف خود برسد.

با زبانش مار را از سوراخ بیرون می کشد

یعنی شخص بسیار زبان باز است و سخن ور خوبی است.

پز عالی، جیب خالی

با اینکه چیزی ندارند اما مانند ثروتمندان رفتار می کنند.

با یک گل بهار نمیشه

برای موفقیت نیاز به همکاری است.

از این گوش میگیره از اون گوش در میکنه

یعنی نسبت به حرف بی تفاوت است.

اسب پیشکشی رو، دندوناشو نمیشمرند

هدیه ای که بدست می آید را بدون توقع باید پذیرفت.

اسب و خر را که یکجا ببندند، اگر همبو نشوند همخو میشوند

کمال هم نشینی در هم اثر می کند.

تو که لالایی بلدی، چرا خوابت نمیبره

اول پند ها را در زندگی خود پیاده کنید.

اگه هفت تا دختر کور داشته باشه، یکساعته شوهر میده

یعنی این شخص بشدت زرنگ است.

خربزه خوب را الاغ می خورد

هر چیز خوب نصیب شخص بد می شود.

اولاد، بادام است نوه، مغز بادام

نوه از فرزند برای پدر و مادر شیرین تر است.

اگر دنيا را آب ببرد فلاني را خواب ببرد

بسيار بی خیال وبي فکر است.

آب را گل آلود می کند تا ماهی بگیرد

فردی که کدورت بین دوستان و خویشاوندان را می افزاید تا خود از دشمنی آنان سود ببرد.

انگشت در سوراخ زنبور کردن

برای خود زحمت و دردسر درست کردن

آب از دهان سرازیر شدن

بسیار عاشق چیزی شدن

اين شتری است که در خانه هرکس می خوابد

مرگ براي همه است.

آبشون تو یه جوب نمیره

به دلیل دعوایی که با هم دارند، نمی توانند با هم باشند.

اين کلاه براي سرش گشاد است

لایق این کار نيست.

آب از آب تکان نمی خورد

همه چیز در آرامش کامل است.

با پنبه سر بريدن

به آرامی به کسی صدمه رساندن .

آب که از سر گذشت چه یک وجب چه صد وجب

کار از کار گذشته ، دیگر امیدی به درست شدن کار نیست

جواب ابلهان خاموشی است

یعنی در برار افراد نادان باید خاموش بود.

جوجه رو در آخر پاییز می شمرند

یعنی نتیجه هر کار در پایان آن معلوم می شود.

آب از سرش گذشت

بدبختی به آخرش رسیده ، کارش درست شدنی نیست.

آب از آهن جدا کردن

یعنی کار سختی را انجام دادن

توبه ی گرگ مر گ است

کسی که دست از عادت خود بر نمی دارد.

از خر شيطان پياده شدن

از لج بازی بيرون آمدن

خدا از دهنت بشنوه

امیدوارم چیزی را که تو بر زبان آوردی، خدا همان را برایم رقم زند.

از دماغ فيل افتادن

متکبر و مغرور بودن

از کاه کوه ساختن

چيز کوچک و بی اهميت را بزرگ نشان دادن

آب از دستش نمی چکد

یعنی خیلی آدم خسیسی است، نفعش به کسی نمی رسد.

از هول حليم توي ديگ افتادن

از طمع زیاد عجله کردن به جای نفع بردن ضرر کردن

آب دستته بزار زمین

خیلی عجله کن.

چاه کن همیشه ته چاه است

کسی که برای دیگران دام می گذارد ولی خودش در تله گرفتار می شود.

آب از دریا بخشیدن

از مال دیگران بخشیدن و منت گذاشتن سر دیگری

آب در کوزه و ما تشنه لبان می گردیم

چیزی که ما می خواهیم در کنار ماست و از آن خبر نداریم.

اگر در ديزي باز است حياي گربه کجا رفته است

از موقيعت نبايد سوء استفاده کرد.

کشتی هایش غرق شده

به کسی که در غم و اندوه فرو رفته باشد می‌گویند

از کوزه همان برون تراود که در اوست

گفتار و رفتار هر کس بر اساس ذات و درونیات اوست.

از ماست که بر ماست

در موردی گفته می‌شود که شخصی از نزدیکان خود آسیب ببیند.

آشپز که دوتا شد، آش یا شور می‌شه یا بی‌نمک

یعنی وقتی قرار باشد دو نفر در کاری شریک شوند، حتما آن کار را خراب می‌کنند.

در دروازه را می‌توان بست؛ ولی دهان مردم را نمی‌توان بست.

درباره حرف مردم است که هیچ گاه تمام نمی‌شود.

از اون نترس که‌های و هو داره، از اون بترس که سر به تو داره

یعنی آن کسی که سر به زیرتر است، آب زیر کاه‌تر است.

از تو عباسی، از من رقاصی

یعنی تو پول بپرداز. من هر کاری که تو گفتی، انجام می‌دهم.

آب خوش از گلو پایین نرفتن

یعنی راحتی نداشتن

آب کش به کف گیر می گوید چقدر سوراخ داری

کسی که خود عیب بسیار دارد وبه اندک عیب دیگری ایراد و خرده می گیرد.

چشمم آب نمیخورد

یعنی امید نداشتن

آه در بساط نداشتن

به کسی که فقر و بیچاره است میگویند.

فضول را بردند جهنّم گفت هیزمش‌تر است

یعنی آدم فضول در همه چیز دخالت می‌کند و به همه چیزعیب و ایراد می‌گیرد

نخود هر آش شدن

به شخصی که در همه کارها دخالت می‌کند و خود را همه چیزدان می‌داند

ماهی را هر وقت از آب بگیری تازه است

یعنی هر موقع که سودی به چنگ آوردی، آن را غنیمت بدان

گر صبر کنی ز غوره حلوا‌سازی

یعنی اگر کاری با صبر و بردباری انجام شود، به بهترین نتیجه می‌رسد

ماه پشت ابر نمی‌ماند

یعنی عاقبت حقیقت آشکار می‌شود

سوزن همه را می‌پوشاند، امّا خودش لخت است

درباره انسان‌های بخشنده‌ای به کار می‌رود که به فکر دیگران هستند و اغلب از خودشان غافل می‌مانند.

ضرب‌المثل‌های فارسی

ضرب‌المثل‌های فارسی، را می‌توان به‌حق گنجینه‌ای بی‌نظیر از خرد، تجربه‌های تلخ و شیرین، و بازتابی از فرهنگ غنی و دیرینه‌ی مردم ایران دانست. این گفته‌های کوتاه اما پرمحتوا، سال‌ها و بلکه قرن‌ها از دل زندگی واقعی مردم برخاسته‌اند و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌اند. در ورای هر ضرب‌المثل، حکایتی از زندگی، درسی از تجربه، و نگاهی عمیق به روابط انسانی و اجتماعی نهفته است.
شناخت و استفاده‌ی آگاهانه از ضرب‌المثل‌ها نه‌تنها نشانه‌ی تسلط بیشتر بر زبان است، بلکه نشانگر پیوند عمیق‌تر با فرهنگ و تاریخ خویش نیز هست. بی‌تردید، زنده نگه‌داشتن ضرب‌المثل‌ها، نوعی پاسداشت هویت ملی و تاریخی ماست؛ پلی استوار میان دیروز و امروز، و چراغی برای فردا.
پس این گنج باارزش را حفظ کنیم، در زندگی روزمره از آن استفاده کنیم، به بچه‌ها و نسل‌های آینده یاد بدهیم تا فرهنگ‌مان را محکم‌تر نگه داریم و ارتباط‌مان را با گذشته‌ی پُر افتخار خود بیشتر کنیم.